Hai anos, no Museo do Comunismo de Praga -un verdadeiro almacén de regufallos da historia- chamoume a atención a reprodución dunha aula escolar daquel réxime: idéntica ás que eu lembraba de Curros Enríquez -mesas de madeira manchadas de tinta, oco para os tinteiros, libros en branco e negro, parafernalia de retratos de señores serios vestidos de militares, e, en vez de crucifixos, fouces e martelos-. Só que o meu centro levaba o nome dun escritor galego querido e os de alí tiñan nomes de heroes da revolución. Nós cantabamos o “Cara al Sol” e levantabamos, inocentes, o brazo, e tiñamos, xa no instituto, unha trapallada que se chamaba Formación del Espírito Nacional. Eles cantaban, inocentes, “A Internacional”, erguían o puño e seguro que tiñan unha materia simétrica de marxismo ou algo así. As varas de pegar eran as mesmas; as tizas e encerados, idénticos; e os sistemas pedagóxicos, semellantes. Nas ditaduras as cousas parécense. Van, sobre todo, en función do momento e do lugar, non do pé que coxeen. Os anos cincuenta e primeiros sesenta en Praga non debían ser moi distintos dos de Madrid. Si. As vidas parécense, e as mortes e enterros, tamén. Por exemplo o de Franco e Fidel Castro. Como a tantas persoas da miña xeración as filas de xente para ver o simpático minicadaleito de Fidel Castro lembráronme a aqueloutras de centos de miles de persoas que pasaron diante do de Franco, os días 21 e 22 de novembro de 1975, ou sexa, na fin da noite paleolítica. Lembro a voz seria e grave de Pedro Macía e a tele en branco e negro que só emitía música fúnebre e imaxes das ringleiras de chorosos dicindo un a un, as mesmas parvadiñas que escoito estes días con acento caribeño. “Tanto hizo por nosotros”, “No morirá nunca”, etc. E logo o funeral na Praza de Oriente con centos de miles de persoas bagoantes, axitando bandeiras, berrando consignas e repetindo o apelido do defunto. Cuspidiño. E canto máis berren, máis rápido se fai o duelo e antes desaparece todo.
E por idéntica raíz, tamén se nos dá moi ben trasladar cadáveres e facer un espectáculo. Se cadra é herdanza de Juana la Loca, que adquiriu este alcume cando andou anos e anos errante co seu home -Felipe I, o Fermoso- sen enterrar dun lado para outro; quince anos tardou en repousar en Granada despois de morrer en Burgos en 1506. En fin, que para machada, o traslado a ombros de José Antonio Primo de Rivera, desde Alicante ao Escorial en 1939 con escenas de entusiasmo en cada localidade do camiño, como aconteceu a semana pasada co neto de Láncara por toda a Illa. Si. O tema é algo moi hispano. Eu o único traslado no que estiven de corpo presente foi o dos restos de Castelao, en 1984. E lembrarei sempre como o nacionalismo radical provocou un disparatado incidente querendo “secuestrar” ou algo semellante -nunca me quedou claro- os restos do rianxeiro, traídos pola vontade do Parlamento de Galicia e a familia, a iniciativa doutro nacionalista, pero sensato, como era Camilo Nogueira. As bágoas que ao meu lado soltaba Bieito Abraira -un vello que fora secretario del en Buenos Aires- lembreinas tres anos despois con el varias veces tomando café no Breogán, por fronte do Centro Galego de Buenos Aires. Emocionábao a lembranza do reencontro coa Terra e maldicía o espectáculo. En fin, os mortos hai que botarlles terra e deixalos en paz. Non vaia ser que esperten.
