Saben vostedes que existe o patrimonio material e o inmaterial. O material iría desde unha catedral a unha roda de afiar, desde un castro a unha paisaxe cun muíño, a súa levada e o seu rodicio. E o inmaterial, como o seu nome indica, respondería ás cuestións intanxibles, ás que non lle podemos tocar coas mans. Ou sexa, moitas ditas con palabras, desas que máis que levadas polo vento, polo deus Eolo, son borradas de entre os humanos polo deus Cronos, o que controla o inexorable paso do tempo. Así, contos, cantigas, crenzas, formas de relación, etc. pero tamén sons das campás, e outras realidades non físicas, están en mutación acelerada. Desaparece, por exemplo, o traquelexar dos muíño de auga, ou a cantiga de seitura ou de malla, ou de vendima. Pero cando un patrimonio desaparece, outro nace. O zunido dos cables de alta tensión, o zoar dos muíños de vento... O son, na distancia, do tren atravesando paisaxes, o ruído das augas nunha presa de portas abertas, o zunido, grave, fondo, do farol de terra, nos amenceres de néboa en Praia América...
E pensaba nestas cousas o outro día, cando fixemos un percorrido nocturno por Compostela acompañados pola evocación literaria de Otero Pedrayo e polas lembranzas dos seus amigos presentes, Carlos Baliñas, Xosé Luís Franco Grande, Ramón Lorenzo, ou ausentes, como Gonzalo Rodríguez Mourullo. Pois resulta que fixemos unha parada nese roteiro ao pé dun farol, da rúa da Conga, pegado ao muro do convento de San Paio de Antealtares, onde Franco Grande nos contaba como Otero, bromeando coa historia, sempre que pasaba ao seu pé, saudábao tocando o seu chapeu negro como mostra de respecto. “Pero agora -dicía Franco Grande- xa non ten nada que ver”. E si. Un día, Xosé Luís Franco Grande envioulle a Otero, por carta, unha foto daquel farol, e Otero, con esa enxurrada de imaxinación e xenerosidade, devolveulle un poema que comeza: “Vello farol da antiga parede de San Paio na noite de Sant Iago, ledal insomne laio...” e que alí lemos en parte. E si, no poema pregúntese “se o teu óleo é do quinqué romántico...” ou “se vés de máis lonxe... a conxurar das sombras...”. As sombras. Efectivamente. As sombras. Se cadra a forma máis leviá, máis cambiante, máis voluble e etérea de patrimonio inmaterial. Sombras que veñen e van. Como a daquel canso peregrino, axoenllado na Praza da Quintana, ao pé da Torre do Reló, que de día se converte, simplemente, no remate dunha toma a terra do pararraios da Berenguela. Aquelas sombras que se axitaban medrosas ao compás do pabio das velas movidas polas brisas de noite e medo ou polas chamas dos farois ou dos quinqués de aceite ou petróleo, ou daquelas primeiras e tenues luces eléctricas colgadas sobre as rúas baixo os seus pratos circulares... Esas sombras, ese sutil patrimonio sombrío, efectivamente, esmorecía coa enxurrada de luz das últimas décadas e, morre, definitivamente, arestora, coas novas tecnoloxías da iluminación.
Alí, o farol da Conga, cheo de leds, irradiaba claridade para todos os lados ata fundirse coas luces igualmente potentísimas dos outros farois. A noite compostelá, e a de Ourense, e a de Avignon, de Venecia ou de Londres, son xa outras noites, sen as súas sombras e vellos temores. Nin mellores nin peores: outras noites. Sen preocupacións saudosas de ventos pasados, de chuvias amolecidas, de voces apagadas, de tempos idos.
