Valparaiso tivo a súa época de gloria -edificios e estatuas parisinas, cartos a mancheas, importantísimas minorías de alemáns, ingleses e italianos- coincidindo coa febre de ouro en California e o despegue do leste dos EEUU. Era Valpo -como apocopan todos- parada principal despois ou antes do paso do Cabo de Hornos camiño de Europa.
Un terremoto espantoso en 1906 e a apertura do Canal de Panamá menos dunha década despois, prexudicaron gravamente esta rota marítima. Mellor sorte correu a veciña Viña del Mar, emerxente a partir daquelas datas -moitos ricos de Valpo reubicárose naquel lugar- e como cidade balneario principal do Chile señorial e burgués. Hoxe, ao lado desta Viña temos novos polos de expansión como Reñaca ou Con Con que, practicamente, non exisitían hai vinte e nove anos. As doce grúas de obras que contei no “sky line” de Con Con, máis alá dos restos das dunas que aguantan a presión especuladora, falan do impulso económico do país.
E Valpo, cheo de universidades e estudantes, tamén é a capital da bohemia do país. Patrimonio da humanidade desde hai máis dunha década é unha cidade que asombra. Os seus muralistas encheron desde hai décadas de cores e formas cambiantes os edificios das rúas e dos “cerros” máis turísticos, como Bellavista, Vista Alegre. Porque a cidade está radicalmente dividida entre o “plan” a parte chá da costa, e vinte e oito outeiros esparexidos en redor aos que se accede con axuda dunha ducia de ascensores. Uns están coroados por palacios modernistas da boa época, outros con chabolas de lata e madeira que arden cada pouco e renacen sempre. O urbanismo inexistente nos cerros seduce na noite coas súas luces caóticas.
Pois ben, de todas as cousas que vexo por aquí as dúas que máis me chaman a atención son a amabilidade extrema das xentes -usan os diminutivos de forma encantadora: “me daría fueguito” pedía unha moza onte a que pasaba fumando; “me regalaría su firma” dicíame a moza do hotel ao hora de facer o check out- e a omnipresenza dos cans que viven na rúa. Si. Son, sen esaxerar, milleiros, se cadra ducias de miles os cans que señorean pola cidade. Se todos temos na mente as vacas sagradas da India, creo que había que empezar a considerar os cans sagrados de Chile. Xa fala deles Blanco Amor en “Chile a la vista”, pero eu non os lembraba. En calquera rúa, en calquera praza, son ducias os cans que están deitados durmiñando, vendo pasar a xente, sentados, incluso, nas butacas das cafeterías sen que os camareiros lles digan nada. Se un can está deitado na porta dun bar, a xente avanta por riba sen importunalo. E só erguen ollo e orella de cando en vez para facer o mesmo que todos os cans do mundo: ladrarlles aos pobres e ás noites, ladrar e perseguir coches. Por suposto son cans sen control sanitario ningún, sen dono coñecido, moitas veces alimentados polos veciños das rúas e prazas onde viven.
Calculei que nunha praza como a do Ferro de Ourense, podería haber dez ou doce cans destes e na Praza Maior, uns vinte. Absolutamente en serio. Claro que no aeroporto, o primeiro que vimos foron os cans andando por riba das nosas maletas buscando, non droga como me aclarou un axente -esos son otros- senón xamón, queixo, chourizos e outras cousas do comer. Menos mal que eu levaba as cousas ben ao vacío e non cheiraba nada, nadiña. Ou o can tiña un antepasado galego e fixo o olfato gordo, se así se pode dicir.
