A primeira vez que pisei Chaguazoso, alá n'A Mezquita, naquel silencio alto, sorprendeume un cheiro que era un olor e se me antollou un arrecendo. Axiña fun consciente do que se trataba. Ulía á corte do gando, pero ulía como estas ulían antes; antes, cando se dicía que cheiraba, que cheiraba a bosta de vaca e a ninguén se lle ocorrería dicir que era un arrecendo, unha fragancia que emanaba do chan e ocupaba o aire por enteiro. Pero a min, naquel día e nos demais que o seguiron, cada vez que chegaba a Chaguazoso aquel olor podía chegar a emocionarme. Que pasara?
Sóubeno cando vin ás vacas frieiresas pacendo nos prados longos e nas encostadas brañas e souben que a penas se alimentaban de alimentos prefabricados, de "piensos compuestos" e doutros e humáns descobrementos. Ulían á miña nenez e primeira mocidade. Aquelas bostas, o esterco que supuñan, facían que Chaguazoso cheirase como cheiraba a Rúa do Portelo cando, os días 15 de cada mes, o gando camiñaba por ela enriba, ou por ela abaixo, indo ou vindo de camiño do Campo da Barreira pois era feira e a xente acudía a ela, rezáballe a San Bieito, encomendáballe a curación das verrugas, e ás veces subía ó campanario da igrexa na que se venera a súa imaxe, tan avogosa, seica, prá sanación que se sinala. Unha vez no alto do campanario, outeaban o claustro das clarisas pra ver ás monxas traballando a terra. Algunhas entraran alí a finais do XIX e non volveran saír, nin sairían xa nunca xamais.
Chaguazoso, seica aínda hoxe ha seguir sendo así, ten o arrecendo que tiñan Allariz e as vilas coma a miña hai sesenta anos cando o mundo era outro, as vacas eran vacas e aínda había vacalouras nos carballos, píntegas nas pozas, ras nos illós sombríos, donosiñas e martuxas, raposos e lobos, curuxas e miñatos polos montes. É certo que daquela nós éramos outros, pero o país era outro e outros eran tamén os arrecendos e os sabores. Entón cada casa tiña o seu olor. Agora todas olen igual, todas a deterxente, que non é o mesmo ca limpo, todas a produtos de droguería, todas asepticamente tratadas, o que está moi ben pero engana moito. A consulta do meu avó tiña un cheiro inconfundible e só atopable noutras consultas medicas que hoxe non se atopa nin nas consultas dos médicos, nin nos ambulatorios, nin sequera nos hospitais. As casas dos meus amigos tiñan cada unha o seu olor e, aínda hoxe, se me levaran dunha noutra cos ollos pechados sabería dicirlles en cál delas me encontraba. Cando fomos vivir ó piso no que habería morrer meu pai e que antes de nos ir nós pra il estivera ocupado por un seu irmán, aínda uliu dun xeito que sempre identifiquei coas miñas curmáns, non sei por que. Entón unha droguería ulía a droguería, a tenda de ultramarinos tamén tiña o seu olor característico e mesmo a rúa do Progreso tiña o que lle era propio a partires da tardiña cando empezaban a recorrela os camións do pescado que, indo camiño de Madrid, a deixaban arrecendendo ó saín do peixe que xunto coa auga do desxeo ían vertendo por ela adiante.
A cuestión non sei si é a de se saímos gañando ou perdendo coa tamaña desodorización que percibimos. Ou que percibo. Porque pode que perdera olfacto, que padeza anosmia, e que vostedes sigan tan campantes. Pero, se tivera eu razón, se fora porque hoxe haxa más hixiene da que nunca houbo, que pasaría?
Non sei se a miña casa lles ulirá ós meus netos, se lles cheirarei eu a eles como me ulían a min algúns anciáns sendo rapaz e me desagradaba tanto. Ó mellor, ou ó peor, sigue existindo aquel olor a vello que tan desagradable nos resultaba a algúns. Pero coido que non é só cuestión de hixiene e de ducha ou baño diario ou semanal. Tamén é a comida porque dependendo da mantenta así é han ser o gases que emitas e a suor que empape as túas roupas.
Xa ven en que entelequias pode un perder o tempo, pero case que sempre somos o que fomos. Houbo un tempo, cando se operaba a forza de administrarlles cloroformo ós pacientes, no que había días nos que a casa dos meus pais tiña un olor que chegaba a producir dores de cabeza e que, sen embargo, pra nós significaba a serenidade do fogar, o repousado acougo familiar que, se hoxe acadara volver a ulilo, podería facerme chegar doadamente ata o salouco. O mesmo me sucedería se escoitase, alá contra a tardiña, é certo, se escoitara cantar un carro.
Somos o que fomos. O arrecendo da herba nos prados recén segados, o cantar dos carros, o fume da leña de carballo ardendo nas lareiras, o cheiro dos candís de carburo, o olor das boticas e dos ultramarinos, o das carqueixas coas que se lles prendía lume ós braseiros, acesos ou case, mentres camiñabamos pola rúa de Colón indo pró instituto, balizándonos a ruta nas mañáns neboentas, ó pé mesmo dos portais das casas... e tamén mudou o esterco das cortes das vacas, todo iso mudou e o mundo é outro. Nada é xa como foi. Pero iso non empece a nosa señardade, pois ela é o único reino soberano, ninguén manda nela. So nós mandamos nela. E hoxe toca, ter señardade de cando o nariz servíanos pra algo máis que pra asoar os mocos.
