Chegou a hora inaprazábel de reivindicar outra volta o papel principal das testemuñas aínda vivas, non os testemuños de segunda ou terceira man. Falareivos, xa que logo, de canto souben de Eduardo Blanco Amor durante os anos de amizade entre nos os dous, desde 1963 ata a súa morte no 79.
Cando Eduardo decide retornar a Galicia chega despois do pasamento de Vicente Risco, o seu mestre e mais un dos seus valedores dos anos da emigración. O outro, parente seu –e indirectamente tamén meu–, foi Emilio Amor Rolán, director da Escuela Normal de Maestros. Emilio Amor, masón tamén el, era o fillo de don Juan Manuel, cuxo enterro laico preside as primeiras páxinas de “Xente ao lonxe”. Blanco Amor sentía verdadeira devoción por Risco, e Risco alentou sempre a ascensión cara ao cume de criación literaria do sobranceiro autor, tamén en castelán, de “La catedral y el niño” e “Los miedos”, finalista do Premio Nadal
Polo que a un se refire, non embargantes, tiven a imensa fortuna de escoitar –sobretodo escoitar– a Risco e mais a Blanco Amor día a día, de volta dos seus exilios interiores.
O Eduardo novo tamén foi aguilloado primeiro, no Ourense dos dous, e logo epistolarmente, “a facer túas as nosas ideas”, animábao cando o Eduardo pretextaba que non sabía escribir ben en galego.
No ano 1963 o que isto escribe ten pouco máis de 20 anos, e inicia a súa vida xornalística no noso diario, La Región. A primeira vez que vexo a Eduardo Blanco Amor é no café bar Miño, rexentado polo noso Julito Losada. Aquela mañá, arrodeado dun grupiño de admiradores, érguese da mesa e, de costas á barra, para mellor escenificar, conclúe a restra de evocacións do Ourense perdido, a sentenciar: “Yo soy como uno de esos muñecos de hojalata –e balóuzase a estribordo e bombordo– al que se le acaba la cuerda”.
Entón vou eu, e dígolle: “Por favor, ¿quiere repetir la frase?”, mentres boto man do boli.
–Jovencito, no sea impertinente – retruca.
Desde aquela Eduardo e mais eu vémonos decote no Miño, todas as mañás, e outros días tamén na tertulia da tarde, onde o escritor aparece ás veces.
Temos dito repetidamente, porque estas cousas se converten en simples anécdotas fóra do seu espazo natural, que son eu quen recolle a tristura algo alporizada do autor de “La catedral y el niño”, cando me conta que unha carta remesada desde Buenos Aires co enderezo “Eduardo Blanco Amor. Escritor. Orense”, é devolta co carimbo de “descoñecido”. Sácoo na miña coluna do xornal natal, baixo o clisé Orense, noticia. A indignación de Blanco Amor está abondo xustificada: trátase do noso mellor creador literario vivo e Ourense anda só polos 50.000 habitantes, para que o seu retorno constitua un acontecemento de primeira magnitude. Porén como se sorprender se o emigrante da rúa de Lepanto padecera, e padecía, a cativez dos ananos, do que el ten sido víctima moito antes é por moito máis tempo que o Celso Emilio?
Moito é o que aprendo co Eduardo ao longo daquelas conversas “off the block”. Confeso que aproveito lembranzas dos seus tempos de neno ourensano, xuízos literarios, sensoriais aprehensións da realidade, e ata o privilexio de escoitar a lectura dalgún esbozo de obras futuras, por exemplo “Farsa para títeres”. Axiña conéceo a miña noiva, que segue a ser a miña muller, e mesmo a miña familia materna.
O Blanco Amor anda farto de cuartos de hotel, unha sombra que tiña de pairar sobre el ata o limiar da morte. Óioo e tomo nota do séu modesto desexo: un recanto de realugado que lle permita despregar a súa biblioteca e un dormitorio de feituras personais. Coa axuda familiar consígolle un habitat que reúne as súas condicións: o piso dunha señora, á volta da esquina da rúa de Alba, agora Cardenal Quiroga, na calzada enfrente do Cine Mary. A dona é unha solteirona que nunca deixou de aluomiñar en pudoroso segredo a súa atracción por aquel cabaleiro de pulquérrima figura, presidida pola indefectíbel gravanda a xeito de aristocrática gargantiña. Alí viviu Eduardo Blanco Amor ata que, afinal da súa vida conseguiu que lle xuntasen os cartos imprescindíbeis para pagar unha vivenda nunha nova rúa oportunamente chamada de Valle Inclán.
Mentres, o autor de “A esmorga” perlongaba a primitiva tetraloxía da nenez. Faise asemade a tradución ao castellano, “La parranda”, que salta ao cine na malograda versión de Gonzalo Suárez, na que o cineasta é quen comete o verdadeiro crime, e non o Bocas, o Milhomes e o Cibrán.
Outra destas mañás decídome a lle facer a pergunta recurrente, cando, por enésima volta, o asunto reaparece en letra impresa.
–¿Fue realmente Lorca quien escribió los “Poemas galegos”?
Eduardo baixa a cabeza, como se estivese a follear o libro que ten de diante e, de esguello, di non “yo se los revisé”, segundo outras versións transacionais entre el e o Guerra da Cal, como logo habían circular.
Simplemente Blanco Amor afirma:
–Se los hice yo.
As probas, de seguro, virán co tempo, cando miserias sectarias e resesos prexuízos pasen á historia, non no senso solene da consagración, mais no pexorativo dun esquecemento do que nunca debeu sair.
As miñas mañás co Eduardo percorrían, pois, múltiples rexistros, non so as cativeces da realidade do presente, tamén o mundo intemporal da criación, do que aquel era natural. Respecto da emigración abondará co seu xuízo sobre os confictos dos marcos entre as leiras minifundistas, importados á quinta provincia galega, desde os fillos de Bisbarreira ata a Casa de Miudenza. Certamente Blanco Amor aproveitou estas rivalidades no séu beneficio de supervivencia, anque esa noxenta realidade non chata a natureza cativa das sociedades nacionais, provinciais e parroquiais da Galicia da diáspora. O que máis o alporiza son os últimos anos de Castelao, habelenciosamente manipulados, pensa, polo unipartidismo aínda en boga, a través da xente do seu entorno.
A partires dos 70 véxome intermitentemente con Blanco Amor sempre coa mesma cordialidade e entendimento dos 60. Eu marchara ao Ferrol, esa senlleira cidade da nosa Galiza que tantos galegos descoñecen e, consecuentemente, reducen a tópicos. Algunha vez o Eduardo subía ata aquel recanto, onde pola miña parte encabezaba un xornal aparecido na cidade departamental por primeira vez logo de 40 anos.
Tamén tiñamos algúns encontros en eventos, como se teima en dicir arestora, culturais, e sempre nalgúns días das miñas vacacións, na nosa Auria. A derradeira ocasión na que o vexo é no 79, á porta da sede restaurada da Academia Galega, na rúa de Tabernas da Coruña. Á entrada albisco ao grande escritor entre a multitude. Retrocedo e, efectivamente, atópome coel.
–Eduardo –pergúntolle, abraiado- ¿no entra?
–No estoy invitado –resposta, agachando a cabeza.
–Pero eso es imposible
–No, dicen que me nombraron académico de número pero aún no leí el discurso de ingreso.
–Voy a enterarme de este absurdo. Espere.
Xa dentro, coméntollo a un académico amigo dos dous, quen asegura que vai ver. Logo volta e faime acenos para que acougue. Anos máis tarde leo que fora á súa procura Ramón Piñeiro, e a final entrou. Non o sei, non o podo certificar, mais si, alomenos, como se desenvolveron inverosímilmente as cousas o día que a Academia non convidou ao novo académico Eduardo Blanco Amor.
Transcorridos uns meses chégame a noticia do seu pasamento, nas frías escadas dun dos seus omnipresentes hoteis. Vai xa para catro décadas. Posteriormente, como se adoita neste país farisaico, choven a beatificación e a canonización oficial do cume da nosa narrativa.
