O patrimonio de Toén xa ten voz e as súas lendas cobran vida

Amigos do Patrimonio de Toén constituíuse en 2019 como asociación para divulgar os valores materiais e inmateriais deste concello, e xa rolda os 30 socios. “A cousa medrou exponencialmente”, celebra Antón Gil, socio e tamén tesoureiro do grupo, presidido por David Sabucedo, Licenciado en Historia. Están en contacto permanente cos técnicos de Patrimonio para acadar a catalogación das diferentes pezas arqueolóxicas, e o seu obxectivo é falar aos seus veciños destes tesouros conservados a pesar do paso do tempo. “Hai moito descoñecemento do patrimonio que temos, e poñelo en valor é a esencia da nosa asociación”, explica Gil. Este mesmo ano, descubriron os petróglifos das Toxás (Toén) e a Mámoa das Sete Buratas (Cartelle). “Catalogar non é máis que protexer, porque, unha vez se cataloga un monumento, non se pode afectar nun radio de 200 metros. E evitamos que ocorra coma coa mámoa de Cartelle, que tiña pegadas de tractores por riba dela”, lamenta. “Se non sabes o que hai, non podes protexelo, e aparecen pegadas de tractores nas mámoas”, lamentan En Toén hai tres castros catalogados, o de Trelle, o de Louredo e o do Santo. Os tres están polo momento sen aproveitar nin escavar. Polo tanto, un dos seus principais propósitos é precisamente a recuperación do Castro de Trelle, para o que promoven un proxecto de escavación. “Agora mesmo está cheo de maleza”, recorda Gil. Este xacemento é ben coñecido: xa fora estudado polo mesmísimo Florentino López Cuevillas. Outro dos seus proxectos en marcha é crear un roteiro “entre igrexas, petróglifos e mámoas, coma a das Lameiras, que se achou tralo incendio do verán de 2020”. Ademais, engaden desde a asociación, “estamos conversando co Concello para limpar outras catro mámoas que xa están catalogadas”. Xa teñen esquematizado o percorrido deste roteiro arqueolóxico, e están atareados na preparación de camiños e espazos, porque, sen limpeza, “se non che din que hai unha mámoa, non te enteras. Queremos sinalizar todo o patrimonio, para que a poboación se decate do que ten no Concello. Se non sabes o que hai, non podes protexelo”, engaden. Sospeitan de que hai máis enterramentos xunto á Mámoa das Lameiras. Pero, para comprobalo, se precisaría unha campaña arqueolóxica custosa e complexa de organizar. “O investimento para realizar unha pequena cata pode superar os 6.000 euros. Isto, para unha asociación, se non se involucran as administracións, é inasumible”, lamentan los Amigos do Patrimonio de Toén. EN BUSCA DAS LENDAS En calquera caso, a sucesión de achados arqueolóxicos é constante: “Aparecen marcas, cruces, petróglifos…”, enumera Gil. Boa parte dos elementos patrimoniais son descubertos grazas á tradición oral e a toponimia. “Cando unha zona se chama A Medoña (sinónimo de mámoa), isto xa che dá unha pista”, explica o tesoureiro da asociación. Tamén están recompilando lendas: “A xente conta, sobre todo, lendas de mouros. Cando había algo descoñecido, se atribuía todo a esta personaxe mitolóxica, que cubría o descoñecemento”. E piden a colaboración de todos os veciños para recompilar todas as lendas posibles, que falan de túneles baixo a terra, fontes máxicas, procesións da Santa Compaña, antigos ladróns, tesouros ocultos e aldeas perdidas. A asociación está conformando un rico mapa do patrimonio deste concello e tamén das poboacións limítrofes. Así, teñen controladas unha ducia de pedras das que servían para marcar as divisións entre as parroquias, coma a que separa Mugares e Toén, e diferentes elementos arqueolóxicos, coma o petróglifo de San Xoán: “Pola disposición dos buracos, paralelos e a unha distancia uniforme, vese que non son naturais”, argumenta Gil. Moitos petróglifos aparecen, coma neste caso, xunto ás igrexas, xa que o cristianismo tratou de aproveitar os antiguos lugares de culto.