Deus, Luciano Puga, o bispo e o poeta

Durante os últimos meses -por non dicir anos- a política nacional andou ensarillada nunha serie de contubernios xudiciais que deron cabo co recente nomeamento do coruñés Cándido Conde-Pumpido como presidente do Tribunal Constitucional. Coruñés, si, pero cun bo fato de devanceiros que chantan a súa torgueira en Ourense, entre os que destacan prestixiosos xuristas, e, dun xeito colateral, o avogado que logrou a absolución de Curros cando o poeta remedou a Deus e o bispo colleu un cabreo monumental. Un avogado, un notario, un presidente da Audiencia Territorial e o tenente fiscal do Tribunal Supremo, todos eles pola vía paterna, tal como hai uns anos deu a coñecer Javier Freire nestas mesmas páxinas, forman -digamos- os elos previos da cadea que predestinou a Conde-Pumpido a ser un dos xuristas máis destacados da xudicatura española das últimas décadas. É posible que os dous primeiros da liña de sucesión (Juan Conde Calvete, de Celanova, e Candido Conde, de Verín) tivesen espazo nesta páxina, como tamén podería telo o seu avó materno en quinto grao, Manuel María Puga Feijóo. Sen embargo, a ocasión e unha mirada alternativa, pídenme traer a colación ó irmán da súa tataraboa materna Ramona, por consideralo merecente de ser rescatado do esquecemento quen pasa por ser un dos ourensáns con máis influencia da súa época e que, sen embargo, pasou á historia de Galicia como unha simple nota a pé de páxina que se repite mimética e inxustamente coma o avogado que conseguiu a absolución do poeta Manuel Curros Enríquez cando este foi condenado por publicar, entre outros, o poema “Mirando ó chau”. Trátase de Luciano Puga Blanco, nacido na parroquia de San Andrés de Proente (AMerca) en 1847 e fillo do insólito militar Manuel María Puga Feijóo, que logrou ser carlista e isabelino case á vez gracias ó famoso “Abrazo de Vergara” e que loitou contra “os facinerosos” que a mediados do século XIX aterrorizaban a raia seca. Ó amparo do vello militar, que acabou facendo carreira en Compostela, Luciano Puga licénciase en Dereito Civil e inicia unha prestixiosa carreira como avogado, logrando o seu éxito máis popular en 1881 coa devandita defensa do poeta de Celanova, que fora condenado en Ourense a dous anos, catro meses e un día, e ó pago de 250 pesetas de multa. O motivo, querer situarse fachendosamente á man dereita de Deus con “proposiciones heréticas, blasfemas, escandalosas y algunas que merecen otra censura”, por poñer en boca do “creador” a exclamación “que o demo me leve!”. A estratexia de Puga Blanco baseouse máis en argumentos lingüísticos ca xurídicos ó asegurar que a expresión non tiña as mesmas connotacións en galego ca no contexto literal en castelán, logrando así revogar a condena e un agradecemento perpetuo de Curros, que lle dedicaría a el un poema e outro á súa filla Mariquiña, que hoxe forma parte da historia da música popular galega. Deputado en tres ocasións e despois senador, destaca por unha “vehemencia y pasión nada desdeñable” e por unha defensa a ultranza de Galicia, que se reflicte nesta intervención: “¿En que consiste que Galicia ha sido siempre maltratada por todos los gobiernos? ¿Será que aquel pueblo estará fatalmente destinado a la explotación de miserables merodeadores enviados a aquel país a la manera que se enviaba en otros tiempos a las posesiones ultramarinas, la escoria de nuestra sociedad?”. Como se ve, mudan os tempos e con eles os discursos, agora menos valentes e máis superficiais. Unha estadía fatídica en Cuba, unha musa inspiradora e “Picadillo”, o sucesor da saga “Picadillo”, fillo de Luciano, avogado, alcalde e reivindicador da cociña galega. Os éxitos profesionais que Luciano Puga vai atesourando, non se corresponden, sen embargo, co a miúdo tristeiro sino polo que transcorre a súa vida familiar. Casado, ós 25 anos, coa compostelá Juana Parga, do matrimonio xorden catro fillos (María del Carmen, Manuel María, María Concepción e Luciano) dos cales só un -Manuel María- superaría a a idade xuvenil. Nestas circunstancias influíu algo que nun principio debería ter sido un premio pola súa actividade política, como foi a asunción do cargo de gobernador do Banco Español de Cuba, pero que, sen embargo, acabou por fender de contado a unidade familiar. Para Cuba marchou no ano 1891 e alí falece un ano despois a súa dona, Juana, e de alí regresa gravemente afectada pola febre tifoidea a súa filla Mariquiña, que se convertera ó marchar, na musa do poeta cando lle canta aquilo de, “Como ti vas pra lonxe/ i eu vou pra vello/ un adiós Mariquiña,/ mandarche quero”. Luciano Puga decide o seu regreso en 1894 e os camiños de Curros e o seu defensor crúzanse no océano, pois ese mesmo ano é cando Curros opta, pola súa banda, por abandonar o fogar familiar e explorar unha nova vida na illa. O regreso devolveríao á vida institucional madrileña, aínda que retomando a carreira xudicial como fiscal do Tribunal Supremo, cargo que exercería ata a súa morte, acontecida na Coruña en 1899, deixando como único continuador da saga ó singular Manuel María, xa que Mariquiña falecería ós 20 anos, tan só dous meses e medio despois de casar. Avogado e activo político en Santiago e A Coruña, onde foi alcalde por dúas veces por máis que seu pai lle deixara encomendado que xamais se dedicase á política, Manuel María ten pasado á historia de Galicia -ou, mellor dito, á historia da gastronomía galega- como “Picadillo”, o gran divulgador da nosa cociña tradicional a través dos xornais da época e de varias publicacións, unha delas titulada “La cocina práctica”. A lenda fala de que chegou a pesar 275 kilos e que durante os 44 anos de vida dedicouse a reivindicar -din os seus biógrafos- “o bacallao, as sardiñas e o lacón con grelos fronte ás copias da cociña francesa”, cousa que el consideraba un “paleto snobismo” da pretendida alta sociedad coruñesa.