Do xornalismo máxico á ciencia-ficción

Coincidido co inicio da Feira do Libro de Madrid, pídeme a idea traer a colación a un xornalista ourensán que se cadra aínda hoxe é quen de exercer a profesión nalgún punto da cuarta dimensión, porque para iso se preparou dende que en 1937 comezou a escribir neste xornal. É dicir, para ver a cara oculta da noticia e dos personaxes que entrevistou. Para iso e para cultivar o xornalismo -o realismo- máxico. E, cando os aconteceres de Ourense lle quedaban pequenos, procuralos na literatura e mesmo na ciencia-ficción. Quen sabe se entre os enigmáticos andeis dalgunha das casetas de libros de vello que se reparten estes días polas terradas avenidas do Retiro madrileño, non haberá algún dos títulos cos que Julio Vázquez Gimeno gañou por tres veces a “Olimpiada del Humor” de Valencia, nos anos sesenta, deixando así a súa estela asinada para a feira do libro universal. O que si non atopará ninguén é a súa propia biografía, por máis que, como dixo del un colega de redacción, “nada más verlo, uno se daba cuenta de que estaba delante de un escritor”. Valéndonos, pois, dunha crónica-entrevista que Maribel Outeiriño lle fixo no mes de xaneiro de 1984 -dous meses antes de morrer- e dunha incontable ringleira de páxinas coa súa firma que se reparten ó longo de case catro décadas na hemeroteca deste xornal, imos tratar de bocetar nós unha someira silueta dun dos xornalistas máis singulares , se cadra, que deu o século XX ourensán. Nacido en 1909 no lugar de Santa Baia da Bola, cando seu pai decidiu -coma tantos- botarse ó mar á procura dun acomodo en Bos Aires que ata aquel momento lle tiñan negado as leiras das veigas do río Sorga, con só dezasete anos Julio dispuxo ir tras del. As cousas, sen embargo, non lle saíron ó patriarca como tiña programado, polo que non tardou nada en retornar. Pero o inimaxinable atractivo da gran cidade xa exercera un irresistible magnetismo sobre o mozo, do que Julio non foi quen de se esparexer e, tal como relata Maribel, alí quedou el só, coa única compaña “de una carta de recomendación para un banco, que olvidó en un bolsillo”. Así que, “cuando lo echaron del hotel por falta de pago, durmió en los parques públicos y en los trenes abandonados”. “Me integré -relatoulle a Maribel- en la gallofa humana y nos fuimos a vivir a un cementerio de barcos viejos situado en el puerto de Buenos Aires”. Resistiu dous anos e con dezanove cumpridos xa estaba de novo a carón do clan familiar. Retornou á vida cotiá que deixara atrás, cumpriu co servizo militar, continuou coa súa formación intelectual, comezou a explorar a innata vea literaria, publicou algúns poemas no xornal (“rapaciña dos ollos azules,/ rapaciña de boca bermella,/ xa hai tempo que vexo estás triste,/ ¿que tes, miña nena?”) e, en 1937, entrou a formar parte da redacción do mesmo, en plena guerra civil. Comeza atacando ós postulados socialistas, “el socialismo ha fracasado en España, pero aún no acaban de convencerse los que han querido implantarlo como un régimen de orden y prosperidad”, ó propio Marx -”alma venenosa y ruín”, chámalle- e dun xeito case furibundo a un Largo Caballero ó que cualifica como “envidioso e ignorante, que por saber manejar con más o menos acierto media docena de tópicos manidos, se cree con derecho a menospreciar y olvidar a los de su clase”, aínda que pronto abandona a opinión política para navegar polos vieiros da creatividade literaria, a crónica cultural, a crítica de cine -que non abandonaría prácticamente nunca-, a ter os primeiros problemas coa vista que lle crearían esa imaxe tan singular cos lentes de gran aumento, así como a publicar as primeiras novelas. Mesmo Fernández del Riego, baixo o pseudónimo de “Salvador de Lorenzana”, dedícalle en “La Noche” unhas liñas cando publica “El secreto de Nuacapata”, “una novela vigorosa, clásica de aventuras, en la que se aprecian remotos ecos barojianos”. Ó mesmo tempo tamén evoluciona a súa vida familiar. Casa coa veciña de Rabal, Concha Vázquez Montero e ten unha filla á que lle poñen o nome de Pastora. Interésase pola ciencia, por máis que ó escribir sobre a teoría da relatividade asegure “sin el más mínimo rubor” que “nunca la entendí”, e no ano 1956 aflora un Vázquez Gimeno completamente inédito como “traductor” de nove novelas de ciencia-ficción que seica escribía “un famoso novelista americano” chamado Dick Conderoga. Sen embargo, o éxito aínda lle había aparecer nos anos 60 pola vía da novela de humor ó resultar gañador da “Olimpiada del humor” valenciana e recibir uns envexables premios de máis de cen mil pesetas. “Jimmy, tu tío de espera” foi a única que se reeditou. Dick Conderoga, un portavións americano que V. Gimeno converteu no seu alter-ego Tres das nove novelas de ciencia-ficción que publicou como Dick Conderoga Resulta imposible resumir nunha páxina a inxente cantidade de historias e personaxes que reclamaron a súa atención, sempre dende unha visión alternativa, que aínda hoxe, ó lelas, encandilan a un e que se concentraron sobre todo nunha sección titulada “Pulso de la ciudad”, na que tamén colaboraban Alonso, Eligio Taboada, Rey, Lezcano e o fotógrafo Enrique Reza e polas que fixo pasar a zapateiros, panadeiros, afiadores, pulpeiras, reposteiros e un sen fin de xente humilde e traballadora ás que, coa súa visión impar, elevou á condición de personaxes dignos de seren protagonistas do xornal. Personaxes ós que incluso el mesmo inmortalizaba graficamente cunhas peculiares caricaturas que merecen ser recuperadas nalgún momento. Como dignas de seren reeditadas son as nove novelas de ciencia-ficción que baixo o pseudónimo de Dick Conderoga publicou no ano 1956 a editorial catalá “Mateu” , especializada en literatura fantástica e que o converteu no primeiro autor galego en explorar literariamente a ciencia-ficción. “Los cielos robados”, “A la tierra no se puede volver”, “Los enigmas de otros seres”, “La increíble aventura de Anthony Hill”, “El espejo viviente de la tierra”, “El cielo de los dos soles”, “El nacimiento de los hombres mecánicos”, “El misterio de los hombres pájaro” e “Siempre sucede lo inesperado”, son os títulos, sobre catro das cales reflexiona Vicente Risco, en outubro do 56, do seguinte xeito: “Estas novelas se desarrollan en los mundos que la gente, por costumbre, sigue llamando imaginarios, como si hubiera hoy algo que pudiera llamarse así. Hoy, cuando lo que se tenía por disparatado, no sólo se describe en los libros, sino que acontece en la vida... Nadie puede asegurar que Anthony Hill, el héroe de “Los cielos robados”, no haya sido, en efecto, viajero de un platillo volante; tampoco se puede negar que Dick Conderoga, o Julio Vázquez Gimeno, lo hayan acompañado. Por lo menos, su viaje está escrito de un modo que, al que se encuentre al corriente de los descubrimientos e invenciones modernas, tiene que encontrarlo posible”. Dous mundos, pois, o do realismo máxico e o da ciencia-ficción, nos que V. Gimeno se desenvolveu de tal xeito que foi quen de elevar o xornalismo ourensán -nunca mellor dito- a outra dimensión.