O 19 de xuño do 2022 cumpriuse o centenario do nacemento de Lauro Olmo Gallego, un valdeorrés que ós oito anos foi levado para Madrid e xa nunca abandonou -nada máis que ocasionalmente- esa cidade, que ensarillou toda a súa obra literaria arredor do “realismo social” que representaban as xentes humildes da capital nos anos duros da posguerra e que acabou liderando un movemento de resistencia fronte ó voraz “desarrollismo” urbano que era capaz de exercer o franquismo madrileño nos anos setenta.
Malia iso, practicamente ninguén se acordou da efeméride personal deste autor, ata que o pasado día 31 de xaneiro o pleno da corporación municipal madrileña acordou por unanimidade reparar nel e, ademais da rúa ou o centro cultural, suxerirlles ás compañías de teatro a pertinencia de representar algunha das súas obras teatrais, traducidas no seu momento a varios idiomas e estrenadas incluso en París, ademais de, loxicamente, en Madrid e Barcelona.
Pero, que valores atesourou este ourensán para ser merecente de tal conmemoración co gallo do seu centenario? Vexamos...
Lauro Olmo nace no Barco de Valdeorras o 9 de novembro de 1922 do matrimonio formado por Carmen Gallego Miranda e o que fora alcalde da localidade, Lauro Olmo Arias, quen, sen embargo, non debeu lograr asentar unha carreira política axeitada, o que o abocou a ter que procurar o éxito na lonxana emigración de Buenos Aires.
Esta transcendental circunstancia familiar deixa á nai sen recursos, polo que tamén acaba véndose obrigada a emigrar, aínda que no seu caso para Madrid, onde o neno comeza os primeiros estudos regrados que se ven interrumpidos co balbordo da guerra e cun traslado de evacuación a Alicante que durou ata o remate da confrontación fraticida.
De novo en Madrid, coa adolescencia superada e a “mili” por cumprir, no canto de continuar os estudos ponse a traballar no que lle sae para poder axudar na casa.
Recadeiro, axudante de mecánico... -“he pasado por varias ocupaciones de esas que en España llamamos chapuzas”, diríalle a un xornalista-, Lauro non lle fai ascos a ningunha ocupación física, aínda que cunhas innatas inquedanzas intelectuais que o leva a ler todo aquilo que lle cae nas mans.
“El Ateneo será siempre mi Universidad”, declarou en máis dunha ocasión, porque un día entrou por aquela porta e alí “despertó mi vocación de escribir”, vocación que xa non abandonaría nunca.
Empeza con poemas e en 1951 dase a coñecer no ambiente cultural do Centro Gallego a carón doutros autores novos como Uxío Novoneyra. Continúa con relatos cortos e a mediados dos anos cincuenta xa se codea co máis granado da literatura galega na capital, recibindo o premio “Leopoldo Alias Clarín” por un libro titulado “12 cuentos y uno más” que o levan a declarar que “mi forma lírica de ver las cosas es esencialmente gallega, pero mi modo de expresión es el castellano” e que “fundamentalmente siento que soy un cuentista”, por máis que a partir de aquí sexan o teatro e a novela as disciplinas que o asentan no panorama literario español.
Tan é así que en 1957 consegue ser finalista do prestixioso premio Nadal, con “Ayer 27 de octubre”, premio que ese ano recibe a neta dun ourensán, Carmen Martín Gayte, e no que participan tamén de forma destacada os ourensáns Julio V. Gimeno e Antón Risco.
Pero o ano transcendental para Lauro Olmo sería o de 1962, cando lle comunican a concesión do Premio Nacional de Teatro por unha obra titulada “La camisa”, con protagonismo da emigración e que lle fixo curar a gripe que padecía naqueles días. Dez mil pesetas non eran unha fortuna pero axudaban para una economía doméstica moi precaria.
Logo chegarían outros recoñecementos que ían compensando as inmensas dificultades que sempre tivo para publicar, dado que as súas historias, ateigadas de “realismo social”, non eran ben vistas porque -a dicir de Torrente Ballester- “Olmo aborda problemas en sus obras que la sociedad española no quiere ver”. E o réxime franquista -cabería engadir- menos, o que explica que José María Forqué, Aurora Bautista e Paco Rabal non puideran levar “La camisa” ó cine.
Arias Navarro, un centro comercial e a Xustiza, que chegou con 10 anos de retraso
Na década dos 60, coa chegada dos premios, Lauro Olmo recibe na casa a xornalistas que destacan o singular carácter do barrio no que vivía. “Un pueblo castellano en el medio de Madrid” ou “un lugar de ambiente decimonónico, donde dicen que le gustaba ir a don Benito Pérez Galdós”, para o que Olmo tiña deseñado “un proyecto ideal de urbanización”.
Un proxecto que, sen embargo, estaban maquinando outros moito máis poderosos ca el e que o acabaría colocando no outro lado do espello do realismo social por el tantas veces abordado: “Observo lo real, me aparto de ello y lo imagino después”. Así era como cosía as súas tramas, ata que un día de 1968 a familia comezou a sentir a presión especulativa co resto da veciñanza e as xentes comezaron a vender as súas casas e a abandonar o barrio.
Coa autoridade institucional de Arias Navarro por trás e o poder económico do Corte Inglés á fronte, os mentores da expansión urbanística de Madrid decidiron que aquel triángulo que facía vértice entre as avenidas de Argüelles e Princesa sería moito máis rentable para a cidade, cun hotel e un centro comercial alí ca coa “insignificante” vida daquelas xentes gozando do lugar.
Co que non contaron foi coa fortaleza mental e a rexa resistencia intelectual do matrimonio formado por Lauro Olmo e Pilar Enciso (sería inxusto abordar a biografía de Olmo sen citar a incidencia de Pilar nela) que, xunto cos seus dous fillos, Lauro e Luís, encheron de recursos xudiciais o proceso do expolio e non saíron da súa casa ata o día 11 de febreiro 1972, con toda a barriada destruída e só parte do edificio no que eles residían en pé, e un gran balbordo social por eles provocado, aínda que ó final infructuoso.
“Os últimos de Pozas” ou “el escritor sitiado” foron algúns dos epítetos cos que os titulou a prensa española e estranxeira, introducindo ó creador nunha sorte de obra metaliteraria que non remataría ata dez anos despois -tarde, coma sempre- cando o Tribunal Supremo dictou unha indemnización de dous irrisorios millóns de pesetas ó seu favor.
Lauro Olmo falecería en 1994, seguro que, cando menos, satisfeito polo medo que lles meteu no corpo ós executores do desahucio, ó pintar a porta do portal coas cores da bandeira española e obrigalos a arrumbala para poderen entrar na casa.
