Vítor Nieves, trala pegada de Romasanta

“Romasanta, tras os pasos do lobishome” é o nome do libro que vén de editar. Nel recolle os pasos doutro home: Ivort Macsaw. Cóntenos, quen era? Ivort Macsaw era un antropólogo americano que chegou a Galicia dende unha aldea de Michigan. Traballaba para a Fundación Lycan, fundada en devandito estado a raíz do legado dunha familia con moitos casos de licantropía no seu árbol xenealóxico. Pertencían a un credo: o “algonkino”, con profundas crenzas, como a de que o sétimo fillo varón dunha familia ten a capacidade de converterse en Lobo. Crenza que se repite en moitas outras culturas, entre elas, a nosa. A Fundación Lycan ten como misión coidar, traballar e poñer en valor o legado da familia, recoller información e, indo máis alá, investigar os casos de licantropía polo mundo, e tamén no mesmo Michigan onde a crenza da conversión do ser humano en lobo está moi enraizada, para comparala cos seus casos. Como chegou a el? Foi no ano 2009 cando os diferentes medios de comunicación se fixeron eco do descubrimento de restos óseos que pertencían aos cadáveres que deixara tras de si Romasanta. Chamoume poderosamente a atención que tras eses titulares aparecía un nome que para nada soaba en galego nin español: Ivort Macsaw, que era quen os atopara. Como en tantas ocasións, tiña que ser alguén de fóra o que se mergullase nesta historia. Porén, comecei as miñas pescudas sobre quen era esa persoa. Tras as primeiras dificultades e hermetismo da Fundación Lycan, puiden enfiar a investigación e recompilación. Para atopar eses restos entendo que levou a cabo un profundo traballo de campo. Dividiu o traballo en dúas fases. Unha primeira, anos antes, veu dende Michigan con información xa recollida en diferentes publicacións, pero con moitas lagoas informativas e versións, e levou a cabo un traballo máis de estudo. De ir a bibliotecas e arquivos onde se recollesen datos de quen era Romasanta. Documentado e con fotografías na man, pediu a Fundación Lycan que era preciso un novo orzamento para seguir investigando, pero xa a pé do terreo. Esta é a parte máis interesante. E tanto… acabou atopando restos das vítimas de Romasanta. Ata elo, foron meses nos que percorreu gran parte do Macizo Central Ourensán, dende Esgos ata o Bierzo, polo norte desde Montederramo e polo sur ata Chaves. Aldea a aldea, recónditos espazos difíciles de atopar, seguindo os pasos que percorrería séculos atrás o quincalleiro Romasanta coa súa burra. Recolleu audios, fixo fotos – tamén tiña formación como fotógrafo-, tomou notas, investigou a xente que se apelidaba Romasanta no seu pobo natal… unha manchea de información que serviu de base para este libro. Costa imaxinar como sería o recibimento dun americano na Galicia máis profunda séculos atrás. Imaxino, igual que cando viña a fotógrafa Ruth Matilda Anderson -obviamente cos seus séculos de diferencia- a curiosidade da xente das aldeas. El chamaría moito a atención, espertaría a desconfianza, non se entendería coa xente, aínda que sabía portugués e esto lle axudou moito... Nos seus apuntamentos hai moitas referencias a isto. De como os galegos son moi distantes, que parece que lles da medo todo, e como en moi pouco tempo, falando un chisco cos veciños, pasan de querer botalo da aldea a ofrecerlle a casa para facer noite, chourizos para comer ou darlle fotos que teñen na casa. Como nos pode resumir o seu traballo neste libro? O meu traballo basouse na recollida, relectura e selección do material recompilado por Ivort Macsaw para reunir nunha publicación notas, retratos, trascripcións de conversas, imaxes... e darlle forma para contalo dun xeito atractivo, case novelesco. Cercano para todo o público. E nun formato digno de colección. A verdade é que, coma todas as publicacións da editorial Difusora de Letras, Artes e Ideas a maquetación e deseño están moi coidados. Hai diferentes tipos de papeis, texturas, tintas especiais… e ademais é unha especia de dous libros nun. Como é eso? O lector pode seguir o texto, a investigación propiamente dita, de xeito ordeado. Por outra parte, pode seguir a gramática da imaxe, ler o libro a través das fotografías. Son dúas lecturas diferentes nun só libro. A historia de Romasanta podemola escoitar con diferentes versión, a que cre que se debe? Os primeiros libros publicados sobre os anos 80, noutra época e con outros filtros non se relataba dende a perspectiva de xénero. Sempre foi contada dende un prisma moi concreto. Pero, ollo! Romasanta non mataba aleatoriamente; mataba a mulleres. E no que atinxe ás versións, hai moitas investigacións que se deron como certas, pero moitas veces son interpretacións, sen base fundamentada. Interpretacións coma… Un detalle é que moitos non saben que aparece bautizado como “Manuela” Blanco Romasanta, non como “Manuel”. Unha teoría que se chega a contar é que o párroco non quería que relacionasen a un asesino en serie de tal calibre coa súa parroquia, por eso engadiu unha “a” no nome. Algo case surrealista. Se queres tapar a historia, arrincas a folla. Probablemente, se Romasanta nacese hoxe en día, sería unha persoa intersexual. Algúns expertos chegan a afirmar que parte dos problemas dos asesinatos e trastorno de personalidade veñen derivados da súa falta de identidade sexual. Seguramente fose unha persoa intersexual que cando naceu interpretaron os seus xenitais como femeninos, pero o seu desenvolvemento como persoa adulta desenrolouse como home. Esta é unha corrente actual que sempre se pasou por alto. O que me leva de novo aos cambios nas versións dos que falábamos, que son máis ben froito de que se pasaron por alto cousas, como que Romasanta era unha persoa intersexual que toda a súa vida tivo conflicto de xénero. E o libro tamén trae novos datos. Pode desvelarnos algún? Por exemplo, o gusto de Romasanta polos baños quentes que hai na zona de Monterrei. A historia de Romasanta vén de moi atrás, pero cada vez que se nomea segue espertando o interese da xente. A xente que lle atraen os sucesos en xeral, atraelle esta historia. O simple feito de que é un asasino en serie, atrae. Pero ollo! Que as veces parece que endozamos moito a Romasanta e perdemos de vista de que non deixa de ser un criminal que levou por diante a todas as mulleres que atopou por diante dun xeito cruel e sádico. Era un monstruo. Pero tamén chama a atención porque é unha historia moi nosa e porque o real se mudou en lenda. Cantos medramos co medo a que viñese o “home do unto” se non comías o caldo ou non durmías. Aquelo era terrorífico… e de repente medras, e descobres que o que pensabas que era un engano dos teus proxenitores, é real… Deixando o libro a un lado, a súa actividade de curador toca diferentes áreas, especialmente a fotografía. Ser curador é unha forma de creatividade, de ser artista, e transportar historias ao espectador. De feito, na actualidade o gran debate é se os curadores son os novos artistas. Comecei na xestión cultural e a curar exposicións relacionadas coa fotografía porque había unha grande eiva neste eido. En Galicia íamos a remolque doutros países, non había espazo para a parte máis artística e creativa da fotografía. E aí foi cando lle demos un xiro ao Outono Fotográfico, que nacera no ano 82, convertendeo en contemporáneo, traendo mostras de fóra, xerando exposicións de artistas galegos e levandoos fóra, creando o Premio Galicia de Fotografía Contemporánea, que este ano presentamos a novena edición e que, a nivel estatal, é único debido a que é un proxecto itinerante que leva as imaxes por diferentes países e, ademais edítase un libro sobre o fotógrafo dándolle visibilidade. Ese foi o meu camiño, buscar visibilidade á fotografía creativa. E todo eso, dende o rural… A miña sede está en Valdeorras. Si que é verdade que parte do ano estou entre Porto e Lisboa porque tamén dou clases na universidade. Pero todo o demais podo levalo a cabo dende a miña terra, eso si, sempre e cando a conexión sexa boa, que as veces… Pero podo ofrecer un proxecto a un museo do Brasil, e quitando un tempo para axustar clausulas alí, podo facelo dende O Barco. É un luxo poder traballar e estar rodeado destes montes e serras tan fermosos. É moi inspirador. Para finalizar, e a piques de ser o Día do Libro, recoméndenos este “Romasanta, tras os pasos do lobishome”. É bonitísimo! (risas) Sinceramente, é unha edición moi fermosa e coidada que vale a pena ter na casa. É unha volta á historia de Romasanta, que trae cousas novas, aporta novos datos que non se coñecían. Ademais, como xa dixen anteriormente, son dous libros nun: o libro das imaxes e o da historia. Tamén é moi interesante descubrir Romasanta dende o prisma dunha persoa estranxeira, mira doutro xeito o que nos temos ao noso redor. Eu quedei gratamente sorprendido de como Ivort Macsaw describía camiños, ruídos que sinte nos montes galegos, como o compara con Michigan… nós miramos con outros ollos.