O domingo fun buscar setas. A mañá, preciosa. Húmida e clara.
No fondo dalgunhas valgadas visitadas as raiolas do sol coanse entre as follas dos carballos. A lentura da terra exhala, entre a vexetación morta que estra o chan, un bafo mesto de néboa como se quixese alentar vida. O renxer amatado das follas co trepar dos pés é xa distinto daquelouro do verán; a humidade que todo o enchoupa lima agora as arestas dos sons. Tamén dos zunidos de avesouros e do chiar dalgúns paxaros tardeiros que se senten entre o ladrar, ao lonxe, dos cans.
E lémbrome da miña avoa Mecha e dunha historia que viviu e me contou de forma que segue viva máis alá dela, e agora que lla escribo, poida que máis alá de min. E, se cadra, algúns han recoñecer retallos tamén de lembranzas propias ou, a medida que xira o tempo, cada vez máis, lembranzas prestadas.
Poñámonos nos tempos da posguerra máis dura. Anos corenta un ou corenta e dous; tempo da fame. Xa lle devolveran a escola. Xa non topaba cedo na mañá os mortos de ollos abertos nas cunetas. Ollos que a seguían a todas partes cheos de terror e preguntas inconclusas. Agora cumpría tratar de refacer a vida. Apandar e seguir. Non había outra. Os heroes morreran todos e só quedaba manter o sagrado fío da vida. Polas fillas novas e os vellos vellos.
E ao lado da súa escola, no Cumial, había un lugar de desacougo. Un campo de prisioneiros que foran do outro bando. Presos, si, pero naquela altura, de baixa perigosidade. Presos que nas súas lembranzas son amables cos ourensáns. Cando chegaban, a moitos ordenábanlles saír polas contornas na busca de sustento. Cada un no seu oficio. Ou no de todos: vendendo esforzo e suor.
Moitos resultaron ser xente preparada. E miña avoa, daquela, mestra na Castellana. Doña Nemesia. Un día, un deles, médico valenciano, pediulle axuda. Tratara de pasar consulta pero non entendía o que lle dicían os paisanos. Pensemos
nos inicios dos corenta. Na casa do primeiro cliente preguntáralle ao vello, se cadra nado en tempos de Isabel II, que que lle pasaba; escoitou desconcertado a constestación: Dóemelle a res moito. O doutor non entendera. ¿Que dice que le duele? A res. As costas, onda o ril. Miña
avoa, nas horas libres, acompañouno. De tradutora. De introdutora. De mediadora cultural. E foron amigos no silencio. Depois veu seu irmán e a muller, poeta, a traer a luz do Mediterráneo. Algúns daqueles presos casaron aquí e non quixeron tornar a xeografías e historias pasadas. Hoxe catro ou cinco apelidos que foron de fóra viven nas contornas.
E a moitos daqueles presos, sobre todo cataláns e valencianos, gustábanlles as setas. Moito unhas laranxas que medraban nos piñeirais do Cumial, de Calvos, de Castroverde. Rovellós dicíanlles. E así algúns veciños colleron o costume de comelos e unha palabra para nomealos. Guisados con cebola, allo, touciño, algo de chourizo e patacas cocidas, eran un prato forte, delicioso, naquel tempo frío. E neste.
O domingo fun aos boletus. Os rovellós, os níscalos, hai tempo que só me saben na memoria. Deben ser os incendios. Ou a sobreexplotación. Ou todo. Seguramente.
