Opinión

Cheas e treboadas

Ourense non naceu á beira do Miño por prudencia, seguindo o consello de “nin casa ao pé do río nin viña ao pé do camiño”. Tampouco naceu ao pé do Barbaña, por pequeneiro e inofensivo que poida parecer, senón nunha zona escalonada -Vilar, rúa de Colón, Hernán Cortés- subindo para o Monte Alegre, augas arriba da Burga. E se pensamos noutras cidades e vilas, digamos Lugo, Monforte ou Verín... veremos outro tanto: o río, próximo, pero sen que ameace. As “cheas”, como sempre se lles chamou ás inundacións cíclicas dos ríos, deixan, cando hai vítimas, marca na memoria: arquivos parroquiais, prensa, documentacións administrativas...

Estes días aí atrás, concretamente na noite do 14 ao 15, cumpríronse 74 anos da treboada e chea máis mortífera de que hai memoria na cidade e que evocaba o outro día nestas páxinas don Eloy Vázquez desde Miami. Creo que sería ben interesante ampliar o concepto de “memoria histórica” e non cinguilo só ás feas cuestións da guerra incivil. Digo, as persoas que en 1945 tiñan dezaoito anos, teñen hoxe 92 e non estaba mal recoller a memoria oral desta traxedia antes de que a borre o paso do tempo. 

Resúmolla. Unha tremendísima treboada -diríamos hoxe unha “gota fría”- afectou sobre todo á zona suroeste de Ourense -terras da Valenzá, Barbadás, Bentraces, Loiro, Cartelle, Celanova...- e tanta auga caeu de golpe que fixo subir de súpeto e con nocturnidade regatos e ríos. Letalmente, entre nós, o río dos Ponxos, de Pontón, de Barbadás, ou como queiran chamarlle -a excepción de Barbañica, que non llo admito, por aragonesismo excusable- e despois da súa confluencia co Barbaña, o Barbaña mesmo ó seu paso pola cidade. A zona cero, chamariámoslle hoxe, foi a aldea de Pontón, en Barbadás. Das trinta casas que tiña, foron varridas pola auga nove. Algunha estaba a cinco metros por riba do regato. Morreron, en Pontón, Andrés Enríquez Docasar (72 anos) e, nunha mesma vivenda, Lola Santos Menor (44 anos) e os seus fillos Digna, Rosa, Luciano e Joaquín. A confluencia co Barbaña, na zona do Polvorín e do Pozo do Inferno, foi asolada en grao máximo, casas derrubadas, hortas arrasadas, pendellos, fábricas desfeitas e unha pobre señora, Generosa Castro Álvarez, de 72 anos, paralítica, morreu encamada sen que ninguén a puidese acudir. Desapareceron dúas pontes: unha, a Ponte Pelamios -ao lado do Mercado, máis ou menos, enfronte aos Xamóns Martínez- e outra, posiblemente, o pontillón que á altura de Portocarreiro comunicaba ambas beiras da Barbaña. (Lembren que “o” Barbaña é o río, e “a” Barbaña é a terra; como o Ulla e a Ulla, por exemplo.) Por certo que esta Ponte Pelamios -chamada así polas “peles” dos artesáns de curtidos que alí se asentaban, tiña as mesmas dimensións exactas de arcos que a da Loña e a desaparecida a finais do XIX de Ponte Pedriña -debaixo da Ponte de Erbedelo-. De aí a confusión de identificación nalgunhas postais entre Pedriña e Loña. 

Como a traxedia aconteceu na noite do sábado ao domingo e o luns non había prensa -a Hoja del Lunes empeza en 1950- a noticia de La Región é do día 17. Alí hai unha sentida crónica da traxedia, incluso de excelente calidade literaria que, sospeito e sospeitaba Segundo Alvarado Feijóo e Montenegro, debeu saír da pluma de Ricardo Outeriño, aínda que non levase sinatura. 

Te puede interesar