A queixa vén de vello. O trobador Airas Nunes queixábase no século XIII de que no mundo minguara a verdade, polo que saíra na súa busca e preguntara por ela en mosteiros e en pousadas de peregrinos en Santiago, e non topara dela nin noticia. Si. A constatación da mentira interesada vén de lonxe, polo menos desde que Pedro negara tres veces a Cristo antes do canto do galo. Pero nos últimos tempos digamos que se institucionalizou unha aparente intranscendencia da verdade, da realidade, en favor único da imaxe dominante no espectáculo, na falsa “realidade virtual” dos medios. Incluso hai axencia especializada na creación e difusión de fakes, de ruindades interesadas, polas redes adiante. Parece como se os enganos do fútbol -ese tirarse ao chan e rebolar de dor aparente para tratar de enganar ao árbitro- fosen xa a norma para as nosas relacións políticas, económicas ou sociais.
Lembrábame destas cousas o outro día a raíz da manifestación que houbo en Madrid contra o goberno, das guerras de cifras e das reaccións á mesma; planificadas, claro, con anterioridade polos gabinetes de comunicación, a favor ou en contra. A verdade das cifras, a verdade dos feitos, pouco importa ante unha realidade acelerada que se solapa día a día.
Pensando niso, lembrábame da creba da empresa Lynce, sobre a que máis de media ducia de anos despois, volvo. Contra finais da década pasada, un grupo de universitarios do País Vasco crearan unha ferramenta que, ao igual que o Facebook recoñece cariñas, recoñecía e contaba cabeciñas desde a altura, usando os drons do momento. Empregárona en concertos masivos, procesións, etc. a petición dos interesados. E ocorréuselles meterse a contar manifestantes, pero declarándose fóra do xogo político; sería só mensaxeiros da verdade das cifras. E empezaron. O día do Orgullo Gay de Madrid de 2009, en vez de 1,5 millóns que dicían os organizadores, contaron 58.171 persoas, sempre cun erro do 1 ou 2 % da xente que podía estar debaixo das árbores ou cousa semellante. Os organizadores escandalizáronse e outros gabaron a seriedade da empresa. E chegou a manifestación Provida, en vez dos 2 millóns que dicían os antiabortistas, eles contaron 55.361. Novos enfados e insultos, agora doutra parte, e sen simpatía ningunha dos anteriores. Na manifestación da folga xeral do 29 de setembro de 2010, en vez do medio millón dos organizadores, eles contaron 17.228 cabeciñas no mosaico de fotos tomadas desde o aire. En fin, amigos fixeron poucos e, con alivio dos organizadores destas cousas, acabaron pechando a empresa en 2012, sen máis bágoas que as de algúns que seguían crendo naquelas vellas historias de que a verdade e a honestidade eran superiores moralmente á ruindade da mentira. En fin, nos anos seguintes, popularizáronse as palabras “fake” e “postverdade”, esas formas simpáticas, modernas ou intelectualizadas de referirse ao que antes era simplemente “pura mentira”. E como recoñecemos hoxe a verdade? Desde logo, cada día parece máis difícil. Pero non desesperemos: xa o Airas Nunes andaba na súa busca no século XIII.
