Opinión

Novos e vellos ditos sobre as pandemias

O refraneiro non debe ser tomado como verdades de fe, pois xunto a lóxicas evidencias climáticas ou de experiencia -xaneiro xiadeiro-, está cheo de prexuízos varios -muller que sabe latín, non vale pra min, por exemplo-. Ainda así, o outro día día topeime cun vello refrán que me lembrou o dito actual de que para previr o mal reinante hai que aplicar os tres emes, a saber: máscara, para protexer boca e nariz; metros, ou sexa distancia de seguridade, e minutos, ou sexa, pouco tempo de exposición e interacción social. 

O vello proverbio de que lles falo está recollido entre os corenta e sete que glosa o médico español Iván Sorapán de Rieros, en 1616, no seu libro “Medicina española contenida en provervios vulgares de nuestra lengua”. En cuestión de pandemias, fala da prevención aplicando tres eles, que non enes. Comenta o médico un dito popular, en forma imperativa, que dicía: “Huye de la pestilencia con tres eles, es buena ciencia”. E logo vai explicando que significa cada un dos eles deste xeito: 

“Las tres, lll, con que devemos guardarnos de la pestilencia, son huir luego, lexos, largo tiempo. La primera l que es luego nos dize que al instante que conozcamos las señales que amenazan peste, antes que los humores espiritus y las demas partes de cuerpo y ropa reciban (sin sentirse) algun daño digo pues que luego nos mudemos a región y lugar sin sospecha (...)”. E despois esténdese nas “señales” que anunciarían o mal de forma moi estensa. Pero do que se trata, en primeiro lugar, é dunha reacción rápida, inmediata, logo de saber do mal e antes de que ataque a un.

“La segunda, l, de las tres nos exorta, a que no solo luego que ayamos conocido las señales dichas huyamos pero que esta fuga sea apartes lexos. La distancia de tierra que se a de poner en medio de la parte sospechosa y la que avemos de escoger, será tal que no alcance aellla las personas, no otra cosa alguna de parte apestada, y por lo menos esté enmedio de una y otra parte, algunas altas tierras y montes que prohiban la comunicación de los vapores y vientos”... Distancia física das persoas e terras contaxiadas, pois. Nada de peches perimetrais, senón fuxida controlada do espazo. 

“La tercera, l, de las tres nos dize y amonesta, que no solo huyamos luego, y lexos (como está dicho) mas que sea por largo tiempo y que nos detengamos sin volver porque las reliquias del pestífero mal sean ya consumidas, y deshechas quando bolvamos, que las quales suelen esconderse y ocultarse en las paredes, en la madera de las casas, y en vestidos y paños y otras cosas”. E sinala incluso o prazo de tres meses desde que se acabase de todo o mal e de como hai que hixienizar diriamos hoxe, os espazos aos que se volva.

En fin, o propio Iván Sorapán de Rieros rastrexa un pouco o dito e comenta que aínda que usado polo italiano Marsilio Ficino, na segunda metade do XVI, xa era coñecido en Castela antes, como deduce de que estea recollido nos “Refranes y proverbios en romance” de Hernán Núñez, 1618, o primeiro grande refraneiro hispano, que inclúe, por certo, máis de cen, en galego, de procedencia ourensá. 

Hernán sinala na súa entrada: “Huye de la pestilencia con tres eles, es buena ciencia, e aclara, logo: Las tres lll son, luego, lexos y largo tiempo”. Pero como recolle 8.331 refráns, moito máis non se podía estender.

En calquera caso, foi dito popularizado desde Galeno, no século II, pois foi el o primeiro en escribir os tres consellos: “Fuge cito, longe et tarde redire” (fuxe rápido, lonxe e tarda en volver). 

Tres emes, ou tres eles, sigan vostedes facendo as cousas ben. Ha ser bo para todos.

Te puede interesar