En Ourense hai dúas grandes esculturas de Asorey. Unha, culta e delicada, de interior, é o sepulcro de Angelita Varela, feito en 1922; outra, monumental, o arestora chamado “Ánxo caído”, do Parque de San Lázaro, inaugurado en 1951.
Paco Asorey foi durante boa parte da súa vida un admiradísimo artista chamado “O escultor da raza”, sobre todo a partir de obras senlleiras como “Naiciña”, (1922), “O tesouro” (1924), seica minusvaloradas nas Exposicións Nacionais de esculturas -unha bolsa pola primeira e o segundo premio pola segunda- o que motivou grandes homenaxes públicas de desagravio na que participaron os intelectuais do país. Daquela, tamén se lle chamaba “O poeta da raza” a Ramón Cabanillas, tamén de Cambados e amigo do escultor. Raza. Si. E nas “Primeiras verbas” de Nós, en 1920, tamén se fala de “raza”. E co mesmo sentido, noutra esfera, o “Día de la Raza” que se celebraba o 12 de outubro en España e Hispanoamérica, por certo, desde 1914, a proposta do ministro de instrución pública de Afonso XIII, Faustino Rodríguez. Logo esa denominación foi decaendo, ata que o franquismo oficializou a de “Día de la Hispanidad” en 1958.
Ben. “Raza”, nestas catro evocacións, nada ten que ver con ser dolicocéfalo, braquicéfalo, branco ou negro. Son todas, formas que se asociaban no momento a cultura, a pobo. Así, sería dicir o mesmo “escultor da raza”, que “do pobo”. Obviamente, despois de Hitler, fiouse moito máis fino no uso elástico e impropio de “raza” e desapareceu da linguaxe social como elemento definidor positivo. Nos carteis do Día de la Raza, así como nos da Hispanidade, sempre aparecían como valor engadido, brancos, negros, indios... todos acollidos baixo a “raza-cultura” hispana. Pero estoume desviando.
Paco Asorey é autor de obras senlleiras que todos coñecemos por Galicia adiante. Desde o San Francisco de Santiago (1924), o monumento de Curros da Coruña (1934), ata o capitel da esquina do vello Hotel Compostela na Praza de Galicia de Santiago (1930). E como tivo a sorte de vivir ata 1961, despois da guerra, seguiu traballando. E como mandaba quen mandaba, pois as esculturas monumentais eran as que eran. Tiña unha en Oviedo dedicada ao tenente coronel Teijeiro -o galego que mandaba as tropas que entraron en Asturias en 1936- e que representaba un soldado apoiado nunha Cruz de Santiago-espada -como a simboloxía que aparece en Nós, por certo- e que foi retirada no ano 2012. E a nosa, foi reconvertida grazas á acción directa dun grupo de amigos. Cóntolles -xa llo contei hai anos, pero vou maior, e repítome-. O monumento como lembran os máis vellos tiña un xugo e unhas frechas de bronce e unhas letras que puñan “presente”. Pero velaí que uns rapaces que se denominaban “falanxistas auténticos” dos que falaban mal de Franco, e lle chamaban traídor, unha noite de 1976 ou 77 roubaron ese xugo e esas frechas e esas letras de “presente”. E escondéronas nunha casa abandonada enfronte aos Pavillóns militares, con tan mala sorte que ao día seguinte, empezaron obras de demolición para erguer o edificio que hai hoxe e perderon o obxecto do seu “pío latrocinio”. En fin, grazas a eles, sen polémica, limpa de simboloxía e consigna, o Anxo de Asorey, pasou a ser non o da vitoria, senón o da paz. Graciñas, pois.
Agora, limpo e fermoso, só falta que nivelen as pedras de abaixo para que non se encharque o acceso desde a beirarrúa.
