Por estes primeiros días de febreiro dicíase antes que era cando casaban os paxariños. Tamén cando se celebraba a festa da Candearía, esoutra virxe da luz.
Eu fun neno cando os homes afiaban o bigotiño ata convertelo en case nada, pero dicindo case que todo, e as mulleres adoitaban lucir un lunar na meixela, ben pertiño do rebique do beizo que era o xeito de que os máis preclaros varóns entoaran aquela, hoxe vella, pero non esquecida, canción mexicana: "Ese lunar que tienes, cielito lindo, junto a la boca; no se lo des a nadie, cielito, lindo que a mi me toca". Eran tamén os tempos nos que as máis das mulleres fregaban os chans axeonlladas ou ían ó río lavar a roupa. Deus que tempos!
Tamén había varóns que se deixaban mostachos, pero eses ou eran gardas civís ou stalinistas camuflados; élles un falar, como benevolamente concederán os meus lectores. Algunhas mulleres, entre elas unha cuñada do meu pai, deixaban que un rizo lles caese lánguido e descoidado pola fronte abaixo. Impuxera a moda do único e senlleiro riciño, a modo de perrera, unha cantante de copla española que era galega... ou de orixe galega. Estrellita Castro nomeada, falaba castelán recortado, dese que lle din norma andaluza, e recollía o resto da melena nun moño que podía deixar á vista a caluga... ou ben podía velala a resgardo de olladas cheas de ambicións e de desexo. A vida, daquela, éralles ben simpática. Pero ó final éralles como é sempre, uns que arre, outros que xó.
Era tamén por estes días cando, as familias piadosas, levaban ós nenos á capela do Santo Cristo. Nun lateral desa capela entrando a man dereita, graxento e tan sobado que anoxaba, pendurado da parede e embaixo dunha hornacina, había un cordonciño que non sei que tiña que ver con San Blas, que seica era ou aínda é moi avogoso pra libraren ás criaturas dos males todos da gorxa e dos condutos auditivos; pero non teño noticia de que sexa ou fose o patrón dos otorrinolaringólogos; quen o sabe.
A min tamén me levaron. A nai da miña nai era moi piadosa, o que non quere dicir que tamén fose misericordiosa en idéntica medida e alá fun levado da man dunha tía miña; pero non me valeu de moito, de todos modos, agarrei a tosferina e levábanme ó alto do Rodicio pra que respirase, a ver se así; logo doéronme os ouvidos de vez en cando, e, sendo xa de obra de vintenove anos, tiveron que extirparme as amígdalas. Non sigo por se lles dou lástima.
Había anos que o Entroido viña en febreiro. Entón dicíase que viñera cedo e sempre o organizabamos igual: "martes de carnaval, copadera general; miércoles de ceniza, te espera la gran paliza". A copadera consistía en marchar pró xardín do Posío e permanecer nel sen saber que facer, mentres chegaba a hora de almorzar. Ás veces Xosé Luis Campos, que era de Verín, organizaba e dirixía uns coros e Alfonso Vila, que era de Ourense, facía os solos mentres os demais os escoitabamos admirados. Pola tardiña os máis atrevidos iamos dar unhas voltas polo Paseo e, os que aínda se atrevían máis, mercaban unha careta daquelas con gomiña, e, mentres a gomiña non rompía o feble cartonciño da careta, paseaban convencidos que de que ninguén os recoñecería. Lamentablemente non era así.
Eses días eu botaba moi en falla a casa dos meus pais. O Entroido non estaba permitido polas autoridades gobernativas de entón, pero en Pontevedra non se lle chamaba nin Entroido, nin Carnavais, senón Festas da Primavera, e si se celebraba. Nas Festas de Primavera daban uns días de vacacións e ninguén dicía nada. Comentábase que era porque sempre acudía a elas Nicolás Franco, que seica era moi marchoso e non se perdía un baile de fachas nin por asomo. Nese baile, chamado de fachas, non había disfraces; nel, homes e mulleres vestían negros hábitos talares, cubrían as cabezas cuns capuchóns semellantes ós dos verdugos e non lles quero dicir as confusións que había cando un home acababa ligando coa súa propia muller, ou viceversa.
Os martes de carnaval a xente saía do baile do Casino, o equivalente ó noso Liceo, xa á luz do día e sen se desprender do disfraz acudía á imposición da cinza. O mesmo sucedía o domingo de Pascua pola mañá, saías do Casino pra asistir á primeira misa na igrexa de San Francisco onde xace Paio Gómez Chariño o almirante e poeta. Cando eu lles contaba estes pormenores ós meus compañeiros do Instituto do Posío dicíanme que tiña moita imaxinación. Ségueme a suceder así aínda hoxe, pero agora o comentario redúcese a considerar que, como son escritor, gusto de fabular. Non me creran pero irrítame moito. Cada vez que, diante da miña muller, lle contaba eu a alguén o ben e forte que cantaba o meu tío Antonio, ela sorría, non me desmentía, pero deixaba en evidencia que podía estar tomándolle o pelo á xente.
Sucedeu así ata que un día Aser Seara, o alaricán (agora seica corresponde dicir allaricense, pero a min non me peta) o alaricano xeneroso, dicíalles, que fundou e dotou adecuadamente o museo iconográfico de Allariz (pra que as autoridades municipais o teñan medio abandonado) comentou que o meu tío, dando un do de peito, podía matar un canario que estivese dentro dunha gaiola próxima e iso, dixo el, que só tiña un pulmón que o outro perderao na guerra. Aser non sabe ben o argumento que me prestou o seu recordo e canto llo levo agradecido.
Éranlles outros tempos, hoxe sería imposible unha reacción coma o dun coñecido ourensán que, ó pretender entrar no Liceo cunha igualmente coñecida señorita profesionalmente ocupada na rúa do Vilar, ó ser interrompido polo conserxe na porta: "Pero, home, don Fulano, como pretende entrar vostede no Liceo cunha señorita de dubidosa reputación?" respondeulle: "De dubidosa reputación serán as que xa están dentro, esta é puta". A vida entón éralles así. Sempre había algo que facer ou do que falar, tamén o que dicir porque a xente falaba sabendo o que dicía. Estes nosos tempos de agora xa pouco teñen que ver con aqueles, pra ben, pero tamén pra mal. Os de entón non eran como pra os catalogar como pertencentes ó realismo máxico, pero parecer algo parecíano.
