De ónde vimos? Os pisos nos que vivín ó longo da miña niñez tiñan todos eles, millor dito, non direi todos eles, senón só o dos meus pais en Pontevedra e mailo da miña avoa en Ourense –e coma eles dous os de tanta e tanta outra xente- dous corpos de edificación ben diferenciada.
A parte dianteira deles, a fronteira que daba á rúa, fora construida con anterioridade á posterior; na que radicaban unha galería e máis un cuarto de baño consecuencia de unha decisión posterior á de erguer aqueles que a min se me antollaban soberbios edificios e que probablemente o fosen; cando menos considerados naqueles tempos.
Qué tempos eran aqueles? Recordo perfectamente o primeiro piso pontevedrés que habitaron os meus pais, e eu con eles. Xa non existe. Estaba na rúa da Virxe do Camiño, tiña eses dous corpos ós que me refiro e, dende a galería da parte traseira, contemplei abraiado a construcción do terceiro piso que haberiamos habitar. Resúmolla agora mismiño.
Estaba sendo construido con ladrillos. Eu estaba afeito a escoitar a música dos canteiros, dos picapedreiros que falaban arxina, e a ver coma os guindastres servían pra elevar as pedras ata lugares imposibles… ata ir encaixándoas cunha precisión que hoxe admiro máis nunca.
Vía coma ían erguendo as paredes de ladrillo e interrogaba ó meu pai. ¿E o vento non tirará con elas? dicíalle. E o meu pai surría e abaneaba a cabeza en silencio pra me dicir que non sen ferirme moito; porque eu xa estaba a cismar de novo naquel prodixio dos ladrillos superpostos: ¿E a choiva, non os derretirá a choiva?
Deica entón o mundo folra todo el de pedra. Meu pai acabou morrendo no dormitorio principal daquela casa que tiña nove habitacións, a cociña e mailos coartos de baño no seu sitio. Estaba na calle paralela á que lles dixen. Pero antes aínda pasamos por outro que tal, pegado a iste segundo que lles digo, que antes ocupara o meu tío Pepe, tan querido, irmán do meu pai, amigo da caza e boticario, que se mudou a outro edificio da calle do Paseo pontevedrés, a da Oliva, que non era, nin é, con moito, a do Paseo de Ourense. E ademáis a xente alí xa non practica.
O segundo corpo da casa ourensá da miña avoa era tamén posterior, como xa dixen, pero a diferencia do de Pontevedra fora construido non con cimento e ladrillos, senón con madeira que os meus recordos non me permiten fixar coma fora encaixada na súa vella fábrica de pedra. Conto estas cousas que lles digo pra responder á pregunta que formulei ó comenzo; xa saben, de ónde vimos?
Cando foron construidos ese edificios ninguén botara en falla os cuartos de baño que logo serían engadidos convertindo as cociñas en espazos interiores. No piso da rúa do Progreso, que aínda poden ver de frente sen máis que baixar a modo as escaleiras que baixan da alameda co cruceiro, aínda había un vello lavabo na chambra que ocupaba a miña avoa. Estaba nunha especie de antecámara do seu dormitorio. Pero na de Pontevedra non había nada deso. Non eran ningún dos citados edificios construidos pra seren habitados por xentes sen posibles. De aí vimos.
No ano 68 do pasado século, cando casei por primeira vez, antonte coma quen di, frecuentei moito unha aldeiña de nove viciños a oito quilómetros de Lalín. Ningunha daquelas nove casas tiña cuarto de aseo. Algunhas nin lareiras tiñan, senón larizas: unha trebede pousada no chan de terra pra ferver o caldo e librar o fume que fuxiría por entre as fírgoas do tellado. En poucos anos, en cada unha delas houbo adosado un cuarto de aseo perfectamente diferenciado do resto do edificio. Dalí vimos.
Nun moi breve espazo de tempo este país cambiou como ó parecer xa ninguén recorda e polo tanto non valora. Quen vimos como ía cambiando, ó tempo de nos decatar delo, fumos uns seres privilexiados. Dende a nosa nenez e prácticamente ata os nosos días fumos vendo como a sociedade á que pertenciamos ía mellorando, día a día, mes a mes, ano tras ano. Ata que chegou a maldita crise e puxo en evidencia que non hai moito que non se acabe, nin pouco que non chegue.
Cando eu era alumno do Instituto do Posío, íste era o único instituto que había en toda a provincia. Hoxe, a cidade, debe ter máis dos que había daquela en Galicia enteira. Dalí vimos. E eiquí chegamos. Qué é o que nos pasou?
Pensabamos entón que cando neste país todo o mundo soubera ler e escribir, cando todo o mundo fora “estudiado”, como daquela se dicía, Galicia e nós con ela sería xa outra cousa. Pois ben, xa o somos. Pero témome que non sexa a que esperabamos.
Abandonounos a música da pedra, aquela sinfonía de percusión, aquel diálogo entre a maceta e maio cincel. Leuvónola o vento da historia. Deixémola ir. Pero recuperemos os seus ecos, se aínda nos é posible.
Preguntémonos de ónde xurdeu o esplendor dos últimos anos dese vivir acelerado que freou a crise; de ónde saeu ese quilo de carne de boi galego ben máis caro e ben millor ca outro dunha xaponensa vaca de Kobe á que todos os días lle dan masaxes e lle dan a beber cervexa; de ónde os cultivos marinos que nos fixeron montar por riba de noruegueses e nipóns en menos de vinte anos; de ónde a moda galega, hoxe de referencia mundial; de ónde o índice de productividade dos obreiros vigueses de Citroen, a máis alta de Europa; de ónde tamén a frota pesqueira. Según vaiamos atopando respostas iremos recuperando os ecos. Sómente así poderemos encanar de novo ese ó que lle din o bendito ou maldito vento da Historia, esa pendona contumaz e un chisco histérica, ese vento ventolan e caprichoso.
