Vai o vello morrendo e segue o vello aprendendo; por exemplo, nunca entendera porque ós vellos tanto lles gusta rosmar. Agora vouno entendendo. Según vou avanzando en idade, moito é o que me gratifica rosmar; facelo é o único remedio que nos queda. Os anos réstannos forza, perdemos empuxe, ás veces mesmo perdemos interés e menos mal se imos sentindo curiosidade. Máis exemplos: cada vez interésame menos a magnitude do universo.
Comprendín hai uns días que, ben polo contrario do que me atraía na miña mocidade, agora, non me apetece contemplar o ceo estrelado. Entón, cando era mozo e navegaba océanos, algunhas noites ben fermosas, subía á maxistral á parte más alta do barco, deitábame na cuberta e contemplaba as nove mil estrelas que, nos libros de astronomía, se nos dixera que era o número delas que se podían contar a simple vista. Conste que nunca as contei, nin sequera por sectores, como disque que se calculan os participantes nas manifestacións multitudinarias. Admitino coma un dogma e mirei pra elas embelesado.
Agora, grazas á contaminación lumínica e aínda vivindo no rural tal e como vivo, tan só vexo Casiopea, a Osa Maior, Orión e podo poñer tres ou catro nomes a estrelas pertencentes a estas constelacións e pare o lector curioso de cantas máis podo nomear sen medo a equivocarme. Pero iso non é o peor. O peor é que moito me temo que se vira a bóveda celeste tan enteira e fermosa como a vía nese tempo que recordo, o mesmo me da un mareo e me pasa algo.
Sei o que digo. Unha vez, estando en Madrid, collín un taxi que resultou estar conducido por un galego. O home emocionouse ó me contar que había unha semana que fora levar un pasaxeiro a Burgos e que de volta o pillara a noite, unha noite fermosa e estrelada. Non soubo dela ata que sentindo gañas de mexar botou o coche a unha orela da estrada, apeouse del, dispúxose a mexar e, cando o estaba facendo, tivo a ocorrencia de levantar a cabeza e ollar a inmensidade da noite naquel descampado enorme no medio e medio de Castela. Pareceulle fermosa, si, pero cando se decatou dos anos que levaba se levantar a ollada e contemplar o ceo, botouse a chorar coma un meniño. Todos aqueles anos vividos baixo o ceo madrileño que sendo o mesmo que temos nós por eiquí, sen embargo, non o parece, ofrecéronselle coma uns anos perdidos.
O taxista deste sucedido era un home novo; por iso non creo que rosmase moito. Pero de ter a miña idade seguro que habería rosmar como eu o fago; logo quedaríase tan contento, como se estivera a facer algo aproveitable e útil, tal e como o fago eu logo de rosmar por calquera cousa. Ouh, a condición humana así manifestada! A consciencia dun tempo perdido e senón perdido si tan desperdiciado, tanto por ti como por calquera outro.
Este sentimento que nos trouxo ata estas liñas suscitouno unha entrevista que lin, hai uns días, feita a Manolo González o ourensán non recordo se da Rúa ou se do Barco de Valdeorras, pero ourensán e douto coñecedor da historia galega atinxente ás artes da imaxe, a cinematografía e por aí. Nela, nesa entrevista, o que foi director da Escola de Imaxe d’A Coruña, laiábase do abandono, da deixadez institucional, que padece o CGAI, o Centro Galego das Artes da Imaxe que foi un dos centros estrela inaugurado nos tempos de Fernando González Laxe como presidente de Galicia. Xa se pode imaxinar o lector atento o moito que, aínda que polo baixo, rosmei eu ó ler a entrevista. Deixado da man de Deus e da dunha Consellería de Cultura que, no ano pasado, deixou sen executar vinte e un millóns de euros, así coma quen non quere a cousa.
Rosmar, rosmei canto quixen, pero fíxeno polo baixiño. Ese abandono institucional vénse dando dende que Laxe deixou de presidir o Goberno galego. Institucións culturais que Ramón Piñeiro, tan aludido como referente dende entón neste tipo de cuestións que atinxen a Galicia, consideraba precisas como infraestrutura necesaria nun país con conciencia de si mesmo ou desapareceron ou foron malamente substituídas por axencias quen de controlar politicamente as manifestacións das artes e das letras propias do país. Podemos poñer algún exemplo, no espazo que nos resta; por exemplo, o do IGAEM, o Instituto Galego das Artes Escénicas Musicais, rapidamente remprazado por unha axencia chamada Agadic. O IGAEM fora pensado de xeito que o diñeiro público puidese ser encanado cara á creación artística sen inxerencias políticas ningunhas. O goberno so podería controlar como se empregara o diñeiro público atendendo a tales fins, pero nunca intervir na elección dos espectáculos a representar. O CGAC, é dicir, o Centro Galego de Arte Contemporánea, creado no tempo de Laxe, e inaugurado no tempo de Fraga, nunca chegou a desfrutar dos estatutos elaborados nos de Laxe e feitos coa visión clara e conveniente que lles prestara a colaboración de Isaac Díaz Pardo. O nomeamento dos seus directores sería consecuencia non dos nomes dos aspirantes senón dos programas de actuación que presentasen e fosen seleccionados por xentes do mundo da arte reservándolle á Consellería o control de gasto do diñeiro público que lle outorgasen os orzamentos anuais. Outra estrela que se apagou.
Cantas estrelas restan por ser eliminadas de xeito que poidan ser contempladas sen deterioro algún é algo que, ós vellos, nos pode facer rosmar. O máis triste e a silente contemplación dos universos respectivos ante a despreocupación institucional do departamento gobernamental responsable do mundo da cultura.
Calquera cultura de calquera país necesitou sempre dunha infraestrutura que sostivese a creatividade dos seus artistas, dos seus axentes culturais. A pregunta é a de canto vai durar a falta de resposta a este tipo de cuestións. E canto o silencio dos creadores.
