Quen se acorda hoxe daqueles ditos, anteriores a que proliferaran os teléfonos móbiles, de cando o fixeron os transistores? Recordan aquel de "non hai parto sen dolor nin hortera sen transistor"? Pois a eses me refiro. Hai trinta anos, daquela que comezaron a proliferar os teléfonos móviles -pouco, pois os primeiros tiñan uns prezos abusivos e non todo o mundo os acadaba- a ninguén, que eu saiba, se lle ocorreu dito algún. Nin se ocorren.
Naqueles días eu ía a Turín con algunha frecuencia. Un día, estando, se ben o recordo, na Praza de San Carlos observei que dunha rúa que confluía nela saía xente e máis xente falando polo móbil; e non só xente de a pe, senón tamén condutores que, coas ventaniñas dos seus coches abertas, falaban a berros mentres conducían cunha man en tanto que coa outra, o seus cóbados medio fóra, sostiñan os móbiles pousados nas súas orellas.
Tardei en reaccionar. Cando o fixen asomeime ó comezo da rúa pra ver de ónde saía tanta xente, marabillado polo alto nivel económico acadado pola sociedade piamontesa. A miña sorpresa foi grande ó comprobar que todos aqueles móbiles os estaba a vender un "mantero" a prezos sorprendentemente baixos. Entón, aínda pensando que poderían ser produto dun roubo do que habería que se desfacer a toda presa, merquei un. Segunda, ou terceira e definitiva sorpresa: estaban baleiros, só vendían as carcasas. Ese día crin comprender o histriónico carácter dos italianos.
Non recordo ben, en cambio, se foi en tal ocasión cando coñecín a Umberto Eco. Sucedeu no vestíbulo do hotel no que nos aloxabamos e presentoumo o benquerido e tan chorado Giuseppe Tavani, o sabio máis sabio de tódolos sabios estudosos da nosa lírica medieval galaico-portuguesa, gran amigo de Galicia e de non poucos de nós, os escritores galegos actuais. Non recordo ben se foi nesa oportunidade. Pero non deixa de ser curioso que o recorde agora, logo de ler a entrevista que lle fixo Lila Azan Zanganeh no ano 2008. Lila Azan é unha fermosa muller, parisina de orixe iraní, dona dunha lingua que curta coma unha navalla; xeito algo groseiro este meu de afirmar que posúe unha perspicacia algo deleteria e de confirmar a miña certeza, e tranquilidade, de que nunca me ha facer a min unha entrevista.
Xa no primeiro parágrafo da que lle fai a Eco advírtenos de que o escritor a recibe co entrecello fruncido; acto seguido que a avisa de que no piso ten trinta mil libros e que na finca ten outros vinte mil máis. Pouco máis adiante, Lila informa de que o autor de "O nome da rosa", escribiu a continuación ensaios extravagantes, tratados académicos e outras catro novelas superventas. Quedamos, pois, debidamente advertidos. Non sei se Lila remataría xa unha novela que seica ela estaba a escribir. Pero se xa a fixo, e xa a editou, e de dar eu con ela, xa lles contarei o que tan intelixente dama fai no canto de crear un cosmos e habitalo, que en tal consiste a creación do mundo novelesco polo que Eco transitou con pericia. A entrevista é espléndida, como case que todas as que levo lidas na edición que acaba de facer Acantilado coas publicadas na "The Paris Review". Quizás o retrato que fai de Eco sexa axeitado e bo. Non o sei.
Coñecín a Eco no "loby" dun hotel italiano, coincidín con el no comedor dun hotel alemán, en Frankfurt, co gallo da clausura da Feira do Libro que se celebra naquela cidade, e sei del o que me contou Tavani e o que dixo de "Xa vai o Griffon no vento", en Moscova, ó ser preguntado pola miña novela no canto de ser editada por Azbooka Publishers; algo tan gabancioso e tan xeneroso que axudou non pouco ó éxito da novela naquelas terras.
Estou, pois, agradecido a Umberto Eco. Gardo boa memoria da súa figura inmensa. Quen podería falar del máis ca min sería Chema Paz Gago, o catedrático da Universidade da Coruña e vicepresidente da Asociación Internacional de Semiótica, que Eco presidíu e que, en tal condición, foi traído a Galicia polo profesor celanovés.
A partires de agora a visión que eu teña do autor de "O nome da rosa" estará sen dúbida afectada pola entrevista da fermosa muller que me amosa unha foto de Google. Pero tamén do que Chema me contou del. Levouno a Fisterra, xunto co Jorge Edwards, o autor daquel valente libro sobre a Cuba de Castro ("Persona non Grata") e pillounos unha tronada de moita zarabanda, tanta que Eco, acaso acobardado, seguro que impresionado, acordou regresar a A Coruña. "Este, díxolle a Chema indo xa de camiño e referíndose a Edwards, sobreviviu a Pinochet pero non te vai sobrevivir a ti".
Ó chegar ó Campus coruñés buscou un árbore frondoso e sentouse ó seu pe recostando o lombo no seu toro, coma Newton no episodio da mazá. Alí permaneceu, calado, ata que se lle serenou o ánimo. Polo camiño viñera facendo gala dun humor agudo e fino.
Lila Azan alude a esta agudeza de Eco nos seguintes términos: "En Italia é coñecido por su battute, polas agudezas e os comentarios xocosos que solta case que con todo xiro do seu mordaz discurso", Logo de ler a entrevista coido que Lila Azan non lle vai á zaga ó italiano. Con quen me quedo?
Debo deixar constancia, en todo caso, da inmensa gratitude que lle debo a Eco. O que non empece pra que diga que "O nome da rosa" interésame ben máis como libro que como novela (xa haberá xente que me entenda isto que digo) e que "O péndulo de Foucault" se me atragantou de tal xeito que non fun quen de acabar de lelo. A titulada "A chama misteriosa da raíña Loana" confeso que nin a vin diante. Quédame a gratitude e maila admiración pola inmensa figura do piamontés, nacido xusto trece anos antes ca min, xunto coa visión fugaz dos dous ou tres encontros que tiven con el e, fundamentalmente, a visión que del me aportou Chema Paz Gago. Nada que ver coa de Lila Azan. L¡la, aguda crítica, fermosa muller, xa na coarta liña da súa longa entrevista non se reprime as gañas de citar o interés de Eco en falarlle da bellissima piscina que tiña na súa casa piamontesa. Vese ben que o do battute ás veces é contaxioso.
