Coincidín con Gabriel García Márquez en Cuba nunha das seis ou sete veces nas que viaxei á illa. Sucedeu así entre finais dos anos oitenta e comezos dos noventa. Non recordo a data con exactitude. Recordo que daquela, o Gabo, como era coñecido polos seus amigos, tiña un brazo enxesado. Non sei dicir si que o tiña “en cabestrillo” porque o cabestro é, na nosa lingua, ese freo sublingual que todos temos, uns máis ca outros, e do que o meu avó non me liberou completamente. Acaso o fixese así pra que nunca fose eu dono dunha lingua larga ou, abreviando, un lingua larga.
Abreviar é importante. Na primeira lexislatura do Parlamento de Galicia ocupou un escano un deputado ourensán, moi faladoriño el, moi enfático, dono dunha elocuencia algo alborotada. Alborotada e grandilocuente, si, pero carente dun mínimo interés nas máis das veces nas que tivo a ben ocupar a tribuna. Nunha desas plúmbeas ocasións, en vista de que falaba e falaba, sen dicir nada pero, iso si, con moito entusiasmo, o presidente Rosón rogóulle amablemente que abreviara.
-Xa abrevo, señor presidente, xa abrevo!
Respondeulle o deputado, algo airado, molesto pola interrupción e alleo por completo ó desinterés que a súa intervención estaba suscitando. Rosón pillouna de contado e contestoulle sen poder reprimir o sorriso:
-Pois abreve todo canto queira señor deputado, abreve.
Realmente, o don da síntese e mailo esforzo que conleva a concisión non están ó acado de calquera; tampouco ó meu. E miren que procurei estirar a lingua en non poucas oportunidades. Así que, vendo de abreviar, direi que García Márquez levaba o seu brazo dereito en alto, coma o personaxe interpretado por Fernando Delgado na inesquecible película de Berlanga titulada “La escopeta nacional”. Fáganse unha idea.
Nunha das fotografías que conservo, logo daquel primeiro e único encontro co escritor colombiano, aparecen o chorado Sancho Gracia, todo un ídolo na Illa logo de ter interpretado a Curro Jiménez naquela serie inesquecible, e tamén Xosé Cermeño, daquela xefe de prensa da consellería de cultura e autor dun magnífico libro, “Ciencia de facer as camas” é o seu título, tomado dun verso creo que de Cunqueiro, no que se ben o recordo o poeta láiase de que, en tempos de guerra, tal arte ou ciencia pérdese sen remedio; así que volta a comezar de novo unha vez que la guerra é finita. A presenza deles na foto, indica que debeu ser tomada cando acudimos á estrea n’A Habana da película “Galego” baseada nunha novela de Miguel Barnet e interpretada no seu papel principal por Felix Sancho Gracia. Así que debeu suceder o encontro a comezos do 1988... ou por aí.
Levárannos a visitar a Escola de Cine e alí estaba o Gabo impartíndolles ós alumnos un curso a cerca de como se debe escribir un guión cinematográfico. García Márquez era amigo de Fidel Castro e adicto ó réxime cubano e non renegou nin dunha cousa nin doutra cando se soubo que fora gravado en cinta estando en situacións digamos que delicadas. Foi moi afable con nós e a min dedicoume unha das súas novelas. Como non podía escribir coa man dereita, escribiu a dedicatoria coa súa e esquerda. Que puxo nela? Pois puxo “A Alfredo Conde, con la izquierda”. Durante un tempo foi o primeiro e único libro no mundo asinado polo Nobel coa súa man esquerda. Acabei quedando sen el.
Pasado o tempo, enteirado por Carmen Balcells de que me divorciara da nai das miñas fillas maiores, xa co brazo dereito en condicións, colleu outra das súas novelas e tamén ma dedicou. Que puxo desta? Puxo “A Alfredo Conde, siempre con la izquierda” porque volveu escribir de novo coa siniestra, non pra demostrar que efectivamente era home de moita man esquerda senón máis ben por cordialidade xenerosa. Enviouma por Carmen Balcells. Era a segunda novela existente asinada coa letra regordiña e algo infantil que lle saía ó Gabo cando se esquecía da súa man dereita. Volvín quedar sen ela. Según noticias non hai outras máis no mundo. O paradeiro das miñas supóñoo, pero cáloo por respecto ás miñas tres fillas.
Agora mesmo acabo por me encontrar de novo con el ó ler á entrevista que, no xa lonxano 1981, lle fixo Peter H. Stone. Lela é coma falar con el, ou así mo parece a min, agora, ó facelo logo de tantos anos. Cando o entrevistador lle pregunta se hai algo como escritor do que se arrepinta, respóndelle que “o único que lamenta na súa vida é non ter unha filla”. Mira ti por onde eu teño tres.
A derradeira resposta do autor de “Cen anos de soidade” é pra tela moi en conta, máis se ti es tamén escritor: “Estou absolutamente convencido de que vou escribir o millor libro da miña vida, pero non sei nin cando será nin cando o lograrei. Cando sinto unha cousa así, como me ven ocorrendo dende hai tempo, quédome moi quieto, de xeito que poida atrapala se pasa ó meu lado”. Non sei se o Gabo coñecería a anécdota de Pio Baroja. Aí lles queda:
Estaba o escritor a podar unha roseira e un paisano que por alí pasaba díxolle: “Que, don Pío, traballando?” “Non -respondeulle o escritor-, descansando”. Ó día seguinte o mesmo paisano volveu pasar por diante da casa que os Baroja tiñan en Vera de Bidasoa e ó ver a Baroja tomando o sol, sentado nun sillón deses de vimbios, volveu interpelalo: “Que, don Pío, descansando!” A resposta de Baroja non se fixo agardar: “Non, traballando”.
Estábase moi quieto pensando, probablemente, en escribir algo, aínda non sabía moi ben o que, pero disposto a atrapalo se pasaba cerca del pois tal é a condición do escritor. Ter unha intuición, ter un pensamento e logo ser quen de desenvolvelo, pouco e pouco, unha vez ben remoído no cerebro. Manuel María escribiu un verso no que, máis ou menos, dicía que “estaba Saleta remexendo na cociña e eu remexendo no caletre”. Seguro que quería dicir que os dous estaban ocupados traballando nalgo.
