Hai uns días escribiume Daniel Utrilla dende Moscú. Daniel foi ou ségueo a selo, non podo precisalo, corresponsal de "El Mundo" na que foi capital dos zares e na que hoxe reina Putin, o que ven sendo o mesmo pero agora sen demasiada protección divina. No tempo dos zares a diferenza entre eles e Deus era que a Deus non se lle vía e a eles sí. A Putin pásalle o mesmo. Véselle ben. Máis agora, cando dique ten unha vacina pró mal que nos ten tan acongoghonados.
Daniel Utrilla quería que lle eu recordase unha anécdota de Gonzalo Torrente Ballester que sucedeu na estación do tren de Granada cando se lle acercou un rapaz, deses que levan un can e tocan unha frauta, e lle dixo que quería escribir unha novela pero que non sabía como comezala. GTB sinalou cara unha parella que se alonxaba por unha rúa adxacente á estación do tren e díxolle: Aí tes un comezo, agora continúa ti.
Días máis tarde estando na súa casa da Ramallosa, falando dese encontro, GTB díxome que unha novela é a historia que lle sucede a alguén nalgures. Aceptei como válida a definición. A palabra novela sempre me suxireo á palabra novelo que, como saben, en galego define ó que en castelán se chama ovillo e que, según coma se devane a materia do que estea feita, pode resultar unha esfera perfecta ou algo amorfo sen máis graza engadida que a da cor da lá coa que estea feita.
Non é que lle queira emendar a plana a Don Gonzalo, de quen fun fiel amigo durante longos anos, pero o feito de levar eu escritas unha vintena de novelas, de ter devanado unha vintena de novelos, xustifican que me entreña un pouco en enredar arredor da afirmación do mestre ferrolán; mestre na arte de escribir novelas, na de pensar ben sei eu que non.
Efectivamente todos levamos dentro unha historia que queremos contar e ás veces, algúns, atrevémonos a facelo. Últimamente atrévense moito as presentadoras da tele, os radiofonistas matutinos; os tertulianos recorrentes, tan falabaratos os máis eles, non sei por que aínda que o imaxino. Será porque a procesión vai por dentro e a profesión o fai por fóra. A algúns, non poucos, enredáselle o novelo e acaban facendo un pan coma unhas tortas. Outros cumpren, tamén é verdade; os menos, tamén é certo. Unha cousa é ter unha historia e contala e, outra ben distinta é que, ó contala, sexas quen de construír un mundo e llo ofrezas ó lector pra que habite nel mentres lle dure a lectura e aínda logo de finalizala. Hoxe, millores ou piores, hai moitos contadores de historias pero rarean os construtores de mundos.
Quen de construír un mundo foi Marcel Proust, pra min que o fixo sen necesidade de contar historia algunha, porque os mundos tamén poden ser construídos así, sen historia, según eu o entendo. Cunqueiro, o noso Cunqueiro, outro grande coma Proust, nunca escribiu unha novela; senón que o que fixo foi contalas é ó facelo describiunos uns mundos que sen il endexamais teriamos visitado, nin nós, os galegos, nin calquera outra xente que ande polo mundo e sinta curiosidade polos devaneos non sei se da alma, non sei se da imaxinación humana. Non sei se me explico, pero eu ben me entendo. Hai contadores de historias e hailles construtores de mundos: o GTB da "Saga/fuga de JB" por exemplo e tamén dos que quedan ditos. O certo é que este tipo de escritores nin que rarearan neles, coma se fosen grelos, porque o que é hoxe escasean.
Todo isto venme a conto non da petición de Daniel Utrilla, que tamén, senón ademais e a maiores da lectura da última novela de Xosé Carlos Caneiro, ese escritor ó que non lle chega con ser de Verín (como outros somos de Allariz) senón que ademais é conservador, políticamente incorrecto, católico e, aínda que non o diga el, ademais tamén é un sentimental.
Ando a lerlle a súa última novela "La balada de las cuatro nueces", así titulada, pois ás veces os escritores confiámoslle a algúns colegas que outros a lectura previa dos afáns literarios nos que tanto nos esforzamos. Facelo é unha proba de confianza, acaso tamén un privilexio, cando non un compromiso que te mete nun sarillo do que non sempre acertas saír sen maior dano. Non é o caso.
Caneiro ten a ambición literaria, imprescindible e lexítima, necesaria pra construír unha gran obra. Non sei se ista que cito será a súa gran obra mestra, pero si sei de momento que é a súa millor novela; nela cóntanos unha historia e, o que pra min é moito máis importante pra poder falar como o estamos a facer, constrúe un mundo no que podemos habitar diría xa que de principio a fin dadas as poucas páxinas que me restan pra concluír a lectura de "La balada de las cuatro nueces".
Ogallá e polo ben de todos esta "Balada..." non teña o longo recorrido editorial que padeceron algunhas das obras que hoxe levan sido recordadas. Contadores de historias hailles abondo. Construtores de mundos hailles máis ben poucos e prescindir deles un luxo, ou un despilfarro, que nós non nos podemos permitir. Así que deséxolles unha pronta lectura da "balada das catro noces".
