Quen ten un can ten un amigo, iso ninguén o dubida. Ocasións hai nas que ese can sae atravesado, ou tolo, pois os cans tamén tolean do mesmo xeito que saen cans malos e ruíns, cans ciumentos, cans xoguetóns e cans tristes. Pero o mesmo sucede coas persoas. Unha persoa que sexa un bo amigo, que as hai, tamén pode tolear ou mesmo pode chegar a traizoarte. É moi difícil que un can perda a súa lealdade, que un tran traizoe ó seu amo. Pero casos hainos, poucos pero hainos.
Así que volvamos ó principio: quen ten can ten un amigo. E quen ten vinte, ten vinte amigos? Pode que sí. Pero en principio o que ten é unha xauría e quen mandará nela será outro can. Un can ó que, os que saben, adoitan chamarlle un macho alfa. Así que amigos, o que se di amigos, poucos. Incluso falando de cans.
Ó longo da miña vida levo tido moitos cans. Se un ano noso equivale a sete anos deles, o normal é ter uns seis ou sete cans nese longo tempo que abrangue dende o nacemento á morte dun ser humano... se os tes dun en un. Hai nada eu aínda tiña cinco e hoxe teño tres. Boten contas de cantos podo sumar se chego con eles ós oitenta anos de vida, con eles e cos que os sucedan. Poucos me fallaron.
Falloume unha cocker springer, que acabei regalando. Non aturaba o seu comportamento inquedo e revoltoso. Mercaraa nas Canarias, unha vez que fora eu alá dar unha charla. Viraa metida nunha xaula, dando saltos por ela, como se fora un rato deses do trigo, un hamster. Era pequeniña e fermosa. Tan axiña como me acheguei a ela, empezou con zalamerías tales que acabei mercándoa. Ó verme aparecer con ela, a muller dun meu amigo, sorprendeuse: Que fixeches! díxome, está tola, ten polo menos cinco meses pasados na xaula da que a sacaches.
Xa era tarde. Estaba tola, realmente. Non me acordo de como a chamei. Posiblemente co nome dun río pois por aquel tempo tiña na casa outro cocker, o Sil, xunto co que medrara un mastín excepcional, o Don, que o fixera áxil e desperto coma el. Pero a cadela viña de estar encerrada, confinada como se di agora. Regaléina.
Antes tivera outra cadela, a Tola, unha setter irlandesa roxa, que cando a levaba pasear comigo pola alameda de Pontevedra divertíase cazando pombas. Facíao cunha precisión e axilidade dignas de admirada contemplación; ata que os municipais, que debían levar o censo desas ratas do aire así ultimadas, me pediron que me desfixera dela ou que non a volvera levar comigo. Levouna un amigo que era cazador pero moito non o debeu axudar se xuzgo polas perdices que me trouxo en mostra de gratitude: nin a primeira.
Outro atravesado foi o Tos, un rottweilwer coma poucos levo visto. Todo foi ben ata que medrou e empezou a botar pulsos comigo a ver quen llo levaba a quen. Mentres os levei eu non houbo problemas. Pero a primeira vez que mo levou el a min non esperei á segunda. Marchou prá Casa Grande Xanceda, onde o finado e benquerido Augusto Assía só o deixaba ceibo polas noites pra axudar ós mastíns na garda das catrocentas vacas que mantiña.
O terceiro can que tamén saíu da casa foi unha pastora cruce de alemán e belga, regalo tamén, esta vez dunha prima miña. Era unha cadela educada pra ser guía de cegos pero pertencía a ese grupo de cans que eran rexeitados por razóns diversas, inestabilidade emocional, excesivo nerviosismo, dificultades de concentración e outras trastornos de comportamento. Ytria, que así se chamou, tíñaos todos. Non admitía andar ceiba pola horta, tiñas que tela sempre ó teu carón e, naqueles tempos, eu viaxaba moito de xeito que os cans podían pasar dúas semanas sos comendo o pienso dunhas tolvas e bebendo auga duns bebedeiros coma os dos cabalos repartidos pola horta adiante. O comportamento dos outros cans era o normal, pero ó regreso a Ytría podía ter dividido unha mangueira de trinta ou cincuenta metros en trociños dun metro feitos cunha precisión incrible...entre outras moitas habilidades. A súa era unha mente matemática. Acabouna levando con el o finado de Miguel Suárez Abel, o chorado escritor e amigo, quen, sabendo o que levaba, deixoulla ó seu pai nunha horta que tiña e que nin pintiparada pra ela. Morreu dalí a pouco nun lamentable accidente. O resto dos meus cans foron todos unha marabilla. Uns máis, outros menos.
Recordo dende o primeiro, un fox terrier deses marróns e negros, chamado Trum -non por Trump, senón por Truman- que me regalara o meu tío Guillermo, estando eu en Ourense, e que, como a miña avoa non mo deixaba ter na casa, estaba en Rairo de onde fuxía tódalas mañás pra me vir botar a mín da cama, vivindo coma eu vivía ó pe da Alameda do Cruceiro. Según o meu tío, que era policía, roubáronno uns portugueses. Outro accidente, claro.
Xa ven, fun eu quen lle fallei a algúns. Agora teño tres e non sei que lles pasará se morro eu antes. Xa non teño paciencia pra educalos, son moi grandes e xa poden tirar comigo. Dame medo non me afacer con eles. E os cans pequenos, os de xoguete, non me gustan moito. Agora, por fin, teño un deses e ser é moi simpático, ademais da moi ben a xente. Como son xordo non oio ben o timbre da porta e son os seus ladridos os que me avisan de que hai alguén chamando pois os grandes atenden polo día só a parte traseira da casa e non se queren da por enteirados do que veña pola de diante. O pequeno, sí. É un caniche e posúe unha intelixencia coma eu outra non vira en ningún dos cans que teño tido É pequeno, torto, castrado e renquea dunha pata traseira. Pero con intelixencia tamén se garda unha casa. Se o Meu, que así se chama, lle arregañara os dentes a alguén abondaría pra que cun so zapatazo dado no chan o canciño saíra por pes e con moi pouca grandeza. É sabedor de todo canto lle falta. Que lle vou facer, gústanme os cans grandes e tranquilos, deitados diante da cheminea mentres arden uns leños de carballo, eu leo e fóra chove porque xa reina o inverno, pero o Meu... Ouh, os cans, meus amigos!
