Opinión

Non confundir un can cun alacrán

Hoxe, un día é un día e un peso ben se gasta, en troques de rematar falando dun libro, vou comezar falando de un; ou aínda millor, de dous deles, como consecuencia da previa lectura de dúas críticas que nada teñen que ver a unha coa outra. Así pois comezarei polas críticas.

A primeira delas pon en evidencia que servidor e comigo os da miña quinta literaria vimos dun tempo antigo, o que é certo, que xa nada ou moi pouco ten que ver con este do coronavirus e do virus da corona, o que non é mentira, pero do que xa se fala ben menos e non pola nosa culpa; o que tamén nos pode dar unha idea do mundo que pisamos; un mundo que a pesar de tódolos pesares tamén é o noso mundo.

Eva Moreda pon en tela de xuízo, nesa primeira crítica, as intencións e os logros literarios de Ricardo Ferreira, un andaluz descendente de xentes de Allariz, autor dun libro titulado "Máis alá do río do esquecemento" no que recupera a súa memoria dese tempo do que nós vimos e da lingua que nel nos fixo ser quen e como somos. Un tempo do que ela semella non estar ó día, non saber nin entender nada mesmo da lingua na que, os hoxe vellos membros da tribo literaria, medramos e aprendemos a habitar o mundo. 

O libro de Ferreira é, según ela afirma, un pastiche do realismo máxico de García Márquez. Por que? Pois porque Ferreira escribe Mamá Rosa e iso a ela sóalle raro. O mesmo que é doado que lle soe Chano Piñeiro titulando, no seu momento, como "Mamasunción" aquel seu mítico relato cinematográfico do mesmo xeito que miles de rapaces daquel tempo chamaron así ás súas avoas antepoñendo a palabra mamá ó nome da avoa, estando como estaban ausentes na emigración a maioría das nais daquel entón...e aínda sen necesidade ningunha de que estiveran fóra da casa. Dicir que ese non é máis ca un recurso pra se identificar co autor colombiano e co realismo máxico é ignorar algunhas cousas; por exemplo, que o realismo máxico, da mau do gran Álvaro Cunqueiro e mesmo do tamén grande Torrente Ballester, comezou aquí a principios dos anos corenta e que o fixo coa mesma forza, malia que non co mesmo recoñecemento, coa que Valle-Inclán dera pé a que hoxe non nos expliquemos a novelística hispano-americana sen a previa existencia de Tirano Banderas. Galicia estaba entón chea de "mamásrosa" o mesmo que na nosa nenez o estaba tamén daquel "e" paragóxico que algúns tanto estrañamos coma un sinal máis dunha identidade cada vez máis expropiada, máis enalleada. Chamar á xente sumándolle o apelido ou o alcume ó seu nome propio non é un remedo, nin un pastiche, de ningunha característica allea. Non atuar ós pais, nin ós avós, tampouco non o é. O que si constitúe é unha evidencia de que as novas xeneracións, ou cando menos unha parte significativa delas, xa non coñeceron, nin coñecen, sequera sexa por vía literaria, un rural como aquel, nin millor nin peor ca o de hoxe, simplemente distinto e descoñecido prás novas xeneracións de escritores. É que dicir da lingua carente da vella sintaxe, do vello léxico ou daquela fonética que a mantiña o abondo arredada do dialectalismo no que hoxe tan impunemente anda a cair?

O segundo libro non o lin, aínda, ó contrario do que sucedeu co de Ferreira. Trátase de "A maxia da auga" e está asinado por escritor tan admirado por min como é Afonso Eiré. O libro ven preñado de lendas e crenzas que desapareceron cando os tractores empezaron a camiñar polos montes espantando cos seus focos dende á Compaña ás xacias; dende os lobos que xa non hai ós raposos que xa a penas quedan, porque xa non quedan aldeas nin a penas queda xa nada das aldeas. Un mundo que pervivira ó longo de centos e centos, de miles de anos, mantendo unha milenaria ocupación do territorio na que os cruceiros sinalaron as lindes tribais que antano manteran as antas ata que as xentes viñeron vivir ó bordo das estradas e ó interior das vilas e o país comezou a ser xa outro e con el a tamén a nosa fala.

Será, a literatura de Eiré, un remedo tamén do realismo máxico ou consecuencia doutro realismo que se nos está esvaendo coma auga entre os dedos? O mesmo galego que utiliza Eiré será comprendido polas novas fornadas de literatos galegos? Non son estas preguntas nin ociosas nin capciosas. Cantos escritores novos se atreven hoxe cos textos de Otero Pedrayo? Haberá moitos deles que non celebren as aportacións de Góngora ó castelán mentres silencian a creación-recreación acometida polo señor de Trasalba, autor ó que ningún aspirante a novelista na nosa lingua debería deixar de ler ata telo ben lido e asumido? Non o sei. 

Non o sei, pero non ignoro que un idioma que non dispoña dunha fonética, dunha sintaxe e dun léxico propios está chamado á dialectalización e que, se o deterioro da realidade, da alma sintáctica, léxica e fonétic, se lle suma a perda dun imaxinario que radicou sempre na nosa realidade xeográfica, nas nosas constantes climáticas e agrícolas, no noso mar e nas nosas vilas máis senlleiras, a nosa literatura acabará por calzar gorra de béisbol posta coa viseira na caluga co que iso significa. Non podemos esquecer, cando non ignorar, o peso transcendental dunha tradición literaria como a nosa. Hoxe non serían posibles as Cantigas, pero hoxe é imprescindible coñecelas, ter consciencia delas e se saber continuador desa literatura que elas iniciaron dándolle un rango que é preciso ter en conta e necesario non o esquecer.

Non se avoga eiquí por unha literatura de pucha e pote, de corte e carro de bois, pero mal camiño é o que levamos se os novos empezan a confundir un can cun alacrán. Unha literatura non é moderna porque estea salferida de citas, de títulos de cancións e de nomes en inglés. Unha literatura e un país son modernos cando exportan unha linguaxe e un imaxinario propios, algo moi difícil, si; algo moi aventurado, si; pero tamén algo moi desexable.

Te puede interesar