Hai xa uns días que morreu Carmelo Lisón Tolosana. Non sei os anos que tiña, dígoo porque espero que morrera por ser vello e non a empuxóns do coronavirus este que tanta xente boa esta levando. Era antropólogo e escribiu non sei cantos libros sobre nós, sobre os galegos. Non sei se llo agradecemos moito, igual non. Pero os máis deles son impagables. Ou tal a min se me antolla que o son. Retrataba o que vía e como o vía, desapaixoadamente, tal e como din que debe operar un cirurxián á súa filla máis amada.
Mentres o facía, mentres axexaba nas nosas entrañas espirituais, ía describindo o que vía e o que escoitaba tal e como o ía vendo ou llo ían dicindo. Non llo perdoamos, e menos aínda o segundo, porque transcribía un idioma acastrapado que era no que lle falaban os paisanos querendo facerse entender, seguros de que non o serían se lle falasen tal cal falaban sempre. Os actualmente máis novos da tribo non acreditarán moito no que digo, pero é que o galego que se fala hoxe e que eles aprenderon nos libros non recorda moito ó que se falaba cando Lisón andou por eiquí tomando nota.
Pode que eu non teña razón ningunha, pásame moi a miúdo. Mesmo ó millor o que sucede é que, a parte de que "non sei estar" o término galeguista, resérvanolo sempre pra nós, pra unha especie de confraría de elixidos, bos e xenerosos, fillos de Breogán, quedando excluídos del os foráneos por non entrar de caixón en definición tan reservada.
O equivalente do que significa un hispanista no resto de España, non entra na definición de galeguista que temos en Galicia. Ó millor é iso. Eu que sei e non me importa. Hai francófilos, hai anglófilos, pero aínda non fomos quen de por en circulación nada equivalente a eles. Ó millor é a connotación culturalista do término hispanista a que pesa, por un lado, e a connotación política do termino galeguista a que nos lastra, por outro. Pero eiquí deixo constancia do meu respecto e da miña memoria agradecida por xente como Lisón ou mesmo coma Vicente Almazán, ós que tantas cousas lles debemos.
Agora quen anda a dar máis noticias certas do noso xeito de habitar o mundo son os humoristas, xentes coma o Carrabouxo ou coma Xaquín Marín, coma Kiko da Silva ou Davila, quen de cotío nos aluman cun par de liñas de texto e uns debuxos que son coma editoriais cando non puros aforismos, sisudos ensaios e circunspectas teorías que todo o abranguen e sinalan respecto deso que Lisón elevou tanto: a antropoloxía socio cultural relativa a nós. Eles son os que din de como nos comportamos en situacións coma a actual.
Do último debuxante citado, dese xenio chamado Davila, que é todo un sabio antropólogo e fondo coñecedor do cerne da nosa condición, chegóume polo WhatsApp unha viñeta da súa autoría que di máis que sete ensaios de antropoloxía ó respecto. Descríbolla de contado.
No medio do mar maior, do mar de fóra, vese a fasquía dun moderno pesqueiro dos de arrastre por popa que xuraría eu que, por ter, ata tería roda de bulbo tallando a marusía. Saíndo do interior do buque, da pechada soidade da primeira cuberta, destacan unhas gurgullas co diálogo que están a manter dous mariñeiros: "Como levan na túa casa o confinamento?" pregúntalle un ó outro na primeira delas e este respóndelle noutras dúas; a primeira dí: "Máis ou menos", a segunda conclúe: "Estoulles gravando un tutorial". Non se pode dicir máis en menos tempo, nin con menos medios, a cerca da soidade e do confinamento, sobre a vida no mar e a dureza dalgúns traballos. Quen teña navegado entenderá perfectamente ó que me refiro. Nin sequera un ex presidiario será quen de discernir entre a soidade do seu confinamento e o deses dous mariñeiros.
O cárcere non se move, nin se balancea e quen neles habiten non teñen máis perigos que os interiores. Navegar marca dun xeito que non marca o cárcere afacéndote a un modo de vida que non todo o mundo entende.
Por que cren vostedes que os vellos lobos de mar pasan as tardes sentados nun peirao, coas pernas colgando sobre a auga, contemplando os cambios de cor da súa tona, as cambiantes celaxes que amosa o horizonte náutico, sen falar ás veces nin sequera entre eles? Por que creen vostedes que os galegos, logo de tantos anos do illamento que durante séculos nos proporcionou a nosa orografía, levamos do xeito que o levamos o actual confinamento, sempre algo pechados en nós mesmos?
Estes días hai quen me pregunta, a min tamén, en como levo o tal confinamento. Adoito sorrir, fruncindo os beizos ou soerguendo o entrecello, pois á fin e ó cabo fun mariño e son galego e pésanme ambas condicións. Sen embargo pesan ben máis os pasados trinta anos, transcorridos neste estudio dende o que lles escribo, no que levo vivido as máis das miñas horas, entre lecturas e escrita e arredado desas relacións sociais, ou mesmo das grupais, tan imprescindibles pra todos aqueles que dependan tanto delas como depender dependemos os escritores e todos aqueles outros que traballen dependendo dos favores tribais ou do coñecemento do resto da sociedade, cando non da propia confraría.
Por iso, chegada unha situación como a actual, o feito de non saír da casa non significa nada distinto no decorrer dos días que veñen sendo coma os do resto do ano, igualiños; se queren fágolles tamén eu un tutorial de como encher as horas e de como levar a soidade mesmo que esta se leve en compañía. Pero pra poder levalo a cabo hailles que nacer así, o mesmo que pra selo hai que nacer galego: élles condición do animal e non todo o mundo serve nin pra navegar, nin pra ensaiar horas e horas cun violín, nin pra se pechar nun laboratorio ou vivir na soidade conventual no medio e medio dun silencio que se pretende eterno. Tampouco pra escribir artigos que ninguén ha recordar, libros que moi poucos han ler e ir deixando que se vaia a vida, consumíndose en calquera afán deses que o único que conseguen é ir facéndoa confortable.
Ata eiquí nos trouxeron hoxe a morte de Lisón Tolosana, o recordo de Almazán ou os debuxos dalgúns dos meus máis admirados viñetistas. O peor non lles é o confinamento, o peor é o arredismo que conleva. Acaso por iso a xente se asoma ós balcons pra cantar coma posesos e se saber así parte dun todo. Mosén Xirinacs dicía que o sentido de pertenza radica no hipotálamo, coido que algunha razón asistiría ó mosén. Acaso no hipotálamo de Lisón ou no de Almazán e nos de xente así collan máis tribos ca unha soa. Acaso o mundo sexa máis deles que de calquera de nós todos. Acaso os escritores que se ocultan teñan algunha eiva que os lastra e tolle reducíndoos demasiado a si mesmos. Acaso.
