Aprimeira vez que fun a Nova York foi no ano 67 do pasado século. Gardo unha foto na que estou de costas á cámara mentres contemplo ó transatlántico italiano Leonardo da Vinci entrando de mañá cedo camiño do seu atraque. A foto tomouna Federico Arteagabeitia Salaberri, que era o primeiro oficial do Covadonga, estando eu en tal contemplación dende a cuberta na que estaban os nosos camarotes. Non teño moitas fotos daqueles anos e desta pódese dicir que so se me pode identificar coñecéndome ben; por iso, gárdoa coma unha reliquia.
Atracaramos xa de noitiña enfronte mesmo de Manhatan e a contemplación dos altos edificios que a singularizan fíxome pensar o que calquera pailán tivera pensado ó ver eses edificios coas luces de tódalas súas fiestras acesas, a saber: traballan ata ben tarde, o primeiro; logo, isto é o mesmo ca postal, pero en gran formato. Eu era un rapaz daquela.
A primeira cousa que fixen tan de contado como puxen pé en terra foi ir visitar o MOMA. Agora gardo a imaxe do "Gernika" contemplado no Caserón do Retiro, en Madrid, pero xuraría que daquela estaba alí. A que si estaba era a escultura dunha cabra, obra tamén de Picasso, que me prendeu na memoria de xeito diría que indeleble tal e coma me sucedería coa foca nacida da man de Brancusi e un oso da autoría de Elena Laverón.
Aboian estes recordos coa lectura de "Humanos y marcianos en Nueva York" o libro de Gonzalo Cora Sierto que acaba de ser editado por "punto rojo, libros" e comeza, precisamente, recordando a reacción daqueles que pisan NY por primeira vez e reaccionan como fixen eu dicindo que xa o coñecen porque é todo igual que nas fotos só que a tamaño natural. Logo a forza de visitar a cidade, cada mes, fun sabendo doutras realidades das moitas que a cidade garda no seu seo. Iso é o que fai Gonzalo Cora no seu libro, irnos revelando non poucas delas a través dunha prosa áxil, de lectura amena pois xa se sabe que de casta lle ven ó galgo ser largo e bo corredor.
Chegados os meses de calor daquel lonxano 1967 que serían recordados como os do verao sanguento de Newark foi cando se produciu a revolta da xente que agora se coñece como afroamericanos, ou como xente de cor, pero daquela aínda eran simplemente negros. Tampouco nós somos agora brancos, senón caucásicos. Vaia.
Unha noite regresando a bordo no “subway” equivoqueime de estación e aboiei no medio e medio do barrio negro. Confeso que cando me decatei de por onde andaba e a que hora o estaba facendo pasei máis medo que vergonza, pero non me pasou nada. Cheguei a bordo asubiando o "We shall overcome" que logo o finado de Benedicto acabaría cantando en galego coma o "Venceremos nós" pra convertelo nunha especie de himno identificable coas loitas de maio do 68 que en Galicia se celebraron en abril e tiveron en Voces Ceibes un apoio propio de cando as cousas estaban claras ou parecían estalo e máis ou menos todos sabiamos, tamén máis ou menos, o que queriamos facer das nosas vidas e coas nosas ilusións.
Entón nada podía facernos presaxiar estes atormentados días de hoxe nos que as vellas verbas, as temidas adxectivacións propias doutros tempos, volven envolvelo todo dun xeito que, cando menos os que imos entrando definitivamente nunha idade da que se pode dicir que é provecta, nos fan temer regresións que non quixeramos ver consolidades pois, de novo, o aire se nos volve encher de termos coma "infamia" ou "felonía" ou "cruzada" e, o que é ben peor, dese xeito especial de pronunciar España (e ó tempo de falar de amor a ela) que fai interpretar que só poden amala e defendela aqueles que a teñen na boca pra cuspila, no momento oportuno, dese xeito soberbio e insultante que marca lindes e sinala fronteiras que arredan ós "bos españoles" do resto e singularmente cualificables como malos. Algo é bo, cando o fan eles, e malo cando o fan os demais. Aznar pactando por Pujol, por poñer un caso.
Haberá tan só un xeito de amar e defender a diversidade que conforma a nación española? Será propio de só determinada xente que se arroga a propiedade dela e o dereito a decidir como debe ser amada e defendida en cada momento ou conviremos dunha bendita vez en que se pode amar e defender o propio de moi diversos xeitos e que a complementariedade de todos eles debe resultar positiva e non inevitable e antidemocráticamente negativa?
España foi un exemplo de convivencia democrática, de pluralidade ben entendida que contou con verdadeiros homes de Estado -entre outros o foron Adolfo Suárez e Santiago Carrillo que sacrificaron as súas formacións políticas ós intereses colectivos, como logo faría Alfredo Pérez Rubalcaba- de xeito que este espazo común se converteu nun exemplo de convivencia admirado en todo o mundo. Agora está regresando a vella opinión que de nós se sustentaba polo mundo adiante e a xente está comezando a dicir de nós as mesmas simplezas que os pailáns de hai medio século (e de hoxe tamén) dicimos a primeira vez que pisamos Nova York. Volven os mesmos tópicos, regresan as mesmas fotografías, volven voar as palabras cuspidas e a grandilocuente retórica axitadora de sentimentos e baleira de reflexións. Convén estar avisados. España é común e diversa e iso non constitúe un castigo, nin unha ignominia, nin tampouco non é unha infamia e expresalo así non é felonía que induza a cruzada algunha. Que ninguén se arrogue ningún dereito de propiedade que poida implicar, sinalándoo, un desleigamento alleo. Que ninguén nos induza a aboiar á superficie dunha realidade de cidade a escuras, ás doce da noite ou de mañanciña cedo, porque os cans deben seguir sabendo que quen se achega ás nosas portas de madrugada é o repartidor dun xornal calquera que contén as noticias que só en liberdade son posibles. E non ladran.
