En cuestión de libros, Graciliano Ramos traballaba cunha teoría que a experiencia dota de vixencia diariamente: sobra un terzo. Na literatura trátase de simplificar, aínda que non se consiga. Ante todo, evitar o estilo, recomendaba Voltaire. En primeira lectura, parece fácil, pero fórmulas tan elementais, de feito, nin sequera evitan os libros malos, perigosos xusto na medida que inocuos, mansos. Todos sabemos, dende Cioran, que un libro debe furgar nas feridas, ser un verdadeiro perigo para o lector. Pero, e cando resulta inofensivo e inerme, en definitiva, cando é malo, malísimo, horrible? Existe certa indefinición sobre cómo actuar fronte a ese tipo de libro que, dende as primeiras páxinas, provoca indixestión. Persoalmente, non teño claro que conveña acabalos. Neste debate hai dous bandos. Está quen pensa que, ás veces, as cousas melloran a medida que acaban, e por iso convén aguantar. A literatura, para outras, é algo máis ca un final feliz, e non poden perder o tempo en transicións soporíferas. Non ten sentido agardar por unha meta que, en realidade, está na primeira páxina, xunto onde hai que pechar o libro.
Desgraciadamente, o problema dos libros malos non remata cando se cerran. É imposible esquecer unha novela nauseabunda, un ensaiou baleiro, un poemario evidente. 'Non me desprazo nunca sen un exemplar de Clarissa', explicaba Evelyn Waugh, cando a xente vía que tomaba o tren coa voluminosa novela de Samuel Richardson debaixo do brazo. O volume da terceira edición, revisada polo propio autor, superaba o millón de palabras. 'Sérveme ?aclaraba Waugh ante as caras estrañadas? para manter a porta do vagón entreaberta'. Lembro que Francisco Umbral, cada vez que caía un volume nas súas mans de natureza, digamos, cotrosa, guindábaos á piscina. Era unha maneira de denigralos e simultaneamente proporcionarlles un estante privilexiado.
Hai outras vías para darlles saída. Talvez a máis poética foi concibida por Manuel Vázquez Montalbán: Pepe Carvalho utilizaba sempre un libro para acender a cheminea. Aí morría a rabia. Ninguén mellor ca un escritor sabe cómo tratar aos da súa especie. En casa dun amigo meu, as novelas de determinado autor insoportable, pegan dunha persiana avariada, equilibran unha mesa, fan de peaña para un trofeo de tute cabrón. Un caso distinto é o da Asociación de Librepensadores de Helsinki, que intercambia exemplares da Biblia e do Corán por revistas porno. Lévase o nihilismo. O clásico nunca pasa de moda. n
