Tres anos fai xa que publiquei un artigo sobre o veciño Canedo (xaneiro do 16) e prometía recuperar o tema. Hoxe propóñovos recordar algúns datos e protagonistas da súa historia nos comezos do século XX.
Ata que en 1943 os políticos (mais ben o gobernador civil) decidiron cambiar a situación asinando a anexión ao Concello de Ourense, Canedo foi independente. Quedaron atrás varios intentos de modificación arrastrados desde 1865, aos que os habitantes de Canedo sempre se opuxeron; máis aínda, ata en 1924 a parroquia de Santiago das Caldas chegou a solicitar a “independencia” das demais parroquias de Canedo e converterse en “entidade local menor”, para así defender mellor os seus intereses. 
Para situarnos temos que recordar que o gran despegue de Canedo veu da man do ferrocarril, e colleu case por sorpresa aos veciños. Rúas de terra sen beirarrúas, servizo eléctrico en precario; baste recordar que en 1928 carecíase de alcantarillado, non había praza de abastos e por non ter nin sequera tiñan edificio do Concello. En 1929 ata se presentou un proxecto para levantar o consistorio e a praza de abastos onde hoxe si hai (aínda que pechada) o mercado.
Esas limitacións foron posiblemente un aliciente para moitos dos veciños. Nos anos precedentes (finais do XIX) foran moitos os almacenistas e comerciantes, en gran parte casteláns e máis concretamente maragatos, xente con tradición milenaria no comercio, que se asentaron na zona, atraídos pola reducida fiscalidade e a proximidade da cidade de Ourense. Certo é que no inicio dos 20 houbo que lidiar con graves sucesos debido ao encarecimiento das subsistencias (outro día trataremos o tema dentro da serie: Crónica Negra), pero o desenvolvemento era imparable.
O que comezou como comercio a pequena escala, aos poucos foise transformando en empresas de mediano e gran tamaño, rexidas por apelidos que aínda hoxe manteñen gran prestixio na provincia. Os irmáns Tabares Moretón (Francisco e Bruno) iniciaron unha saga a finais do século XIX que aínda perdura nos nosos días, eles deron paso aos aínda recordados Ignacio e Antonio Tabares. Para aclararnos: Ignacio, el Tabares de abaixo (Xeral Aranda) e Antonio o de arriba, así eran coñecidos nos 20. Ignacio tiña como produtos estrela o aceite e os xamóns, e Antonio, con todo, tiña máis variedade: distribuía dende fariñas ata xabón pasando por loza, azucre e bacalao sen esquecer os ultramarinos ou coloniales, tan solicitados naqueles anos. Para seguir o percorrido nas empresas daquela época, vénnos moi ben a sociedade que crearon Ignacio e José Antonio Moretón, outro grande. O obxectivo da fusión era a importación e exportación de ovos -¿sóavos a idea?-. Na rúa Xeral Aranda, nun edificio propiedade de Ignacio, estaba o que se coñecía como Almacén da Huevera Orensana. Os Moretón eran tamén do grupo dos coñecidos como “casteláns” pola súa procedencia e tamén deron orixe a unha saga familiar das máis arraigadas na cidade. O citado José Antonio e o seu irmán Florentino foron os primeiros “espadas”, seguidos de Florentino M. Fernández. Como vedes empeza a estenderse en demasía a lista de comerciantes pontinos, e únicamente citamos dous apelidos, non quero comezar cos Aldea, Cuevas, García, Mazaira, Pérez R., Ruiz, Sobrino... A existencia destes grandes almacenistas deu pé ao nacemento de pequenas tendas de ultramarinos que todos recordamos, A Favorita, Santorum, Plus Ultra, etc.
Xunto aos almacenistas de comestibles, os da construción e madereiros supoñían outro alicerce de Canedo. Sen dúbida, Secundino Couto Solla é dos máis recordados. Tiña na entrada da estrada de Oira os seus almacéns, á esquerda o aserradero e pegado ao río o almacén que custodiaban, segundo contan, varios lobos adiestrados. Manuel Seoane foi un dos que máis aguantaron no tempo xunto a Daniel Peña, e seguramente a proliferación de fábricas de mobles na provincia tivese que ver moito coa súa actividade.
Acábaseme o espazo e non quero deixar de citar a empresa de Carlos Hentschell Hasse, que se encargou de achegar a tecnoloxía europea aos ourensáns, e a Empresa Mangana, unha das históricas do transporte na provincia naqueles anos 20, facíase cargo das liñas de Verín, Xinzo e Maceda, en competencia coa Empresa Bobillo; tamén do ramo da automoción eran o taller de Abeijón e o de Montes.
O Café do Lisardo, a Fonda da Estación, a Perla, a casa do Ogando, O Colexio “La Enseñanza Moderna”, sucursal do Padre Feijoo ourensano, O Minerva, Sobrino... Quedan demasiados nomes no tinteiro, aínda que xa se escribiron varios, aínda fan falta máis libros para non perder tan importante parte da nosa historia.
Outro día intentarei facer un “Alcaldologio de Canedo”, Secundino Couto Solla (un dos máis recordados), Nicanor Barja (firmante da anexión), Eugenio Pulido (formou parte de máis corporacións), Manuel Salgado (o mandato máis extenso), Pedro Fernández, Ignacio Tabares…
Permítalleme, aproveitar pra felicitar ao amigo Manuel Domínguez polos trece anos ca súa web www.canedo.eu, a ver si el anímase e escribe esa historia de Canedo que me encantaría ler…
