Artículo publicado no libro “Xoaquín Lorenzo (1907-1989)”
De Xoaquín Lorenzo noné o caso falar moito porque tampouco el era faladeiro.
Soamente, naturalmente, cando falaba do que el coñecía da cultura popular galega.
Entón convertíase nun conferenciante imparable, nun falador ininterruptible, algo así como nun entusiasta contaxioso. Polo demais era parco, discreto, pousado, facendo paralelo coa súa imaxe de home serio, delgado, humilde, sinceroe sinxelo ata o punto de que cáseque nunca cambiaba de traxe, sempre gris escuro, gravata negra. Era, nunha visión cinematográfica -el que fixo o guión dunha reportaxe sobre «O carro e o home» para unha película do ourensán Tony Román- daquel personaxe cervantino de don Alonso Quijano el Bueno, chamado Don Quijote, porque iso si, era un home bo, un home xeneroso, como pedía a poesía de Cabanillas: pero que ademais era un home manso, a pesar dos seus xenios que moi axiña lle pasaban e que todo quedaba nunha sentida amizade, nunha balsa amical chea de sentimento e devoción mutua.
Era para nós, os da peña do Café Roma, logo da Marquesina, máis logo da cafetería do Hotel Parque, do Cortijo ou do Café Miño, sempre Xoaquín. Porque resulta chocante que agora lle chamen «Xocas» os que nin o coñeceron. E os que o coñeceron e o trataron intimamente, aludían a el como Xoaquín, pero nunca directamente Xocas. Esto estivo reservado a don Vicente Risco que lle chamaba, con moito respecto «Don Xocas» e que don Xoaquín aceptaba como se fose un título nobiliario. Pois agora, ós quince anos do seu pasamento, no Día das Letras Galegas, alí na rúa da Paz, número 26 de entón, hoxe o número 30, onde nacera Xoaquín Lorenzo Fernández, xusto en fronte da casa onde nacera Vicente Risco, vivira Ramón Otero Pedrayo e un pouco máis adiante, na Praza do Ferro, onde vivira don Floro Cuevillas, neste recuncho ourensán, digo eu, agora que andan outra vez a voltas cos nomes das rúas, a esta vella Rúa da Paz, poderíanlle poñer -Rúa de Nós», que tamén sería Rúa dos Nosos. Non se fixo nas celebracións de Risco, nin das de Otero ou de Cuevillas. Falta a homenaxe para o máis rapaz deles, dedicado a don Xoaquín, agora chamado pola vulgaridade e o periodismo confianzudo “o Xocas”, Xa ten unha rúa co seu nome e O seu inoportuno alcume, rúa pola que non pasaba regularmente, senón cruzando o Parque de San Lázaro, camiño da súa última tertulia no Ateneo, porque non era home de exhibicións, nin tan sequera relixiosas pois a súa vida social quedábase cos alumnos,
Cos investigadores e cun fato de amigos que, na adega de Santiago e Carlos Vázquez lle cantabamos ás veces, tras algúns tragos, aquela copliña que elrecuperara na súa etnografia: Quen me dera en Lobeira, quen en Lobeira me dera.Quen me dera en Lobeira, lobeiriña, miñaterra.»
Nós cantabamos alegres. El cáseque non sabía cantar, pero a emoción asomábaselle ós ollos como se asoman agora no seu retiro definitivo de San Francisco onde vai facer quince anos que ficou aquel home sempre entrañable, sempre agarimoso, sempre solteirón pero que soubo ser pai dos seus alumnos, dos seus compañeiros, do seus amigos.
