Aqueles que non fixeron a “revolução”

Revividos os días previos á “revolução dos cravos”, a efeméride semisecular pídeme traer á colación a aqueles que non fixeron a revolución simplemente porque non estaban en Portugal. Fareino a través dun personaxe anónimo que cruzou a raia seca para fuxir da guerra de Angola e que representa a milleiros que, ou ben foron acollidos nalgunha aldea de Ourense, ou -amoreados, coma animais, en camións- foron abandonados alén do Padornelo convencidos de que xa chegaran a Francia. Se non fora polo que foi, Paulo Machado podía terse por un home afortunado despois de ter superado o arreguizo da GNR e do lobo nunha fuxida en soidade cara o descoñecido pola serra da Peneda cando lle chegou a citación para ir á “tropa”. E ir á “tropa”, daquela, para un mozo portugués era sinónimo de loitar corpo a corpo contra o Movemento Popular de Libertação de Angola, contra os elementos e, polo tanto, fronte a un sino inexorable nos matos subsaharianos daquel abafante país polo que Portugal supuraba os viscosos estertores do esplendor colonial. Dous anos tiñan pasado dende que cruzou o Rubicón do Leboreiro, onde comezou a saber que a vida non ía ser máis ca unha continua superación de fronteiras. Traballaba nun forno que non só lle tiña concedido a virtude de poder ser dono de seu, senón, sobre todo, de ter conservado a vida, cousa que dubidaba que foran quen de ter feito os seus coetáneos que si foron levados a Angola. A sorte de ter dado cabo, esmorecido e sen folgos, na porta do patio do Arximiro, resultou crucial para que o acollera con agarimo, primeiro para quentarlle o corpo, logo para agachalo un tempo e, finalmente, cando lle arranxou un permiso de residencia, traballando de noite no seu forno da Auguela. Non foi doada a súa incorporación ó clan. Os veciños foron sabendo del e aceptándoo con moitas reservas. Como tamén sabía del a Garda Civil de Bangueses. Foron meses crus, non só polo murmurio xordo que ó seu paso aniñaba nas árbores, senón por esa ollada inquisitiva que os tricorniados mantiñan sobre el en calquera salto do camiño, aínda que as novas que chegaban de Portugal concedíanlle certos folgos, xa que logo, aínda estaba fresca a memoria do 36 e a todos lles daba pena ver que como o sangue mozo do país veciño estaba sendo gratuitamente derramado en liortas tamén fratricidas. É dicir, andado o tempo, se non fora polo que foi “O Vianés” –que así fora alcumado- podería dicir que vivía feliz na Auguela, pois mentres os seus compañeiros da escola primaria e outros, posiblemente volveran para Viana contaxiados cunha febre calquera, feridos dalgunha bala ou, non volveran, el lograra licenza para botar a andar nun país que, se ben tampouco era o paraíso francés, tíñalle ofrecido a oportunidade de, cando menos, vivir en paz. Quen sabe se todo iso foi o que intuitivamente o colocou naquela postura fachendosa sobre a varanda da alameda aquel día de mercado no que decidiu achegarse á vila cos novos amigos que fora atesourando polas terras de Cexo. Quen sabe se esa aproximación ó estado ideal de sosego que procurou ó fuxir de Portugal, foi o que o instalou, ufano e ben parecido perante o Rizo, coa idea de enviarlle a foto ós pais e adiantarlles algúns dos plans que lle rebulían nos miolos. Unha incipiente relación coa filla do Arximiro, un fogar común, crianzas correndo polo seu propio forno… Quen sabe…? Sen embargo, a bruxa do destino resolveu do revés e aquela mesma noite dúas corozas verdes e outros tantos fusís entraron no forno coma se a guerra de Angola fora provocada por el e sen darlle un respiro arreáronlle unha pancada que o zarabateu contra os taboleiros. - Qué enganados nos tiñas! Eh, portugués..! Cando Paulo quixo reaccionar, un fío de sangue pintoulle os beizos e, máis ca responder, só foi quen de escoitar por entre a cortina de dor que lle queimaba a fazula un rosario de acusacións nas que non se sentía recoñecido pero que lle estouparon coma petardos na alma branca dos seus devezos. Ben mirado, se non fose polo que foi e aquela noite non lle atinara tan certeiramente coa pedra a un dos “gardinhas” que o perseguiron por Anamão, Paulo Machado podía terse considerado un tipo afortunado por non ter ido a Angola. Pero agora só lle queda a esperanza da carta que a filla de Arximiro lle enviou coa foto que tiña pendurada na cela 149 do penal de Viana do Castelo, onde Paulo cumpría condena polo que foi (a grave ferida do “gardinha”), polo que acabou por ser (a fuxida) e, sobre todo, polo home afortunado que quixo ser e ó final non sabe se acabará sendo algún día. Case un millón de portugueses fuxiron a Francia tres lustros denantes do 25 de abril O Espazo Memoria e Fronteira de Melgaço recolle algunhas destas historias. Se ben dende comezos do século XIX ata mediados do XX, Lisboa constituíu o albo dos soños para milleiros de galegos, houbo un período especialmente hemorráxico para Portugal que foi fixado entre 1957 e 1974 e ó que non foi alleo, loxicamente, a provincia de Ourense. Coincidiu co inicio das guerras coloniais que marcaron o principio do fin do “Estado Novo” de Salazar e cunha insostible sensación de fastío da sociedade labrega que, pobre e esfameada, vía como se consumían na inanición, non só eles, senón tamén os seus fillos. A España rural de Franco andaba nas mesmas, polo que -superada a gran guerra- o mito emerxeu alén dos Pirineos. De súpeto todo o mundo decidiu marchar para Francia. Primeiro, os pais de familia, logo as mulleres e cando a “guerra de África” se converteu nun masivo cemiterio, os mozos optaron por fuxir denanantes de seren recrutados a filas. Contabilizan os historiadores que entre 1957 e 1974 foron arredor de 900 mil os portugueses que se asentaron nos arrabaldes de París. Aínda que o proceso pasou por varias fases na relación entre os dous gobernos ditatoriais e malia que, como apunta Víctor Pereira, “el papel jugado por las autoridades españolas aún no ha sido estudiado”, o certo é que en distintas épocas o goberno franquista foi bastante permisivo co paso dos portugueses por territorio español porque sabían que era só de tránsito. Isto deu lugar a un detestable negocio de transporte de “inmigrantes clandestinos” (tan de actualidade hoxe noutras latitudes) ó que tampouco foi alleo a provincia de Ourense, que os recollían, coma o gando, en camións, cobrábanlles unha fortuna e logo abandonábanos ó cruzar o Padornelo, dicíndolles que xa estaban en Francia. A modo de exemplo daba conta “El Pueblo Gallego” en xaneiro de 1966 do accidente dun camión “que conducía a 65 inmigrantes clandestinos portugueses que se dirigían a Francia” e que “habían sido recogidos en la región fronteriza con Orense”, declarando que “habían hecho un gran desembolso económico” para chegar a Francia. Ou aqueloutra reproducida o 5 de marzo do mesmo ano en “La Noche”, sobre “69 emigrantes clandestinos portugueses interceptados en Baralla, que fueron objeto de un fraude por parte del transportista, que les cobró 200 mil pesetas y les dijo que ya estaban en Francia”.