Son varios os factores polos que a biografía de Ramón Santamarina debería ser trasladada á gran pantalla. É certo que Ángel de la Cruz traballou nun documental emitido en xullo do ano pasado nunha serie da Televisión Galega titulada "Facendo as Américas", pero a historia daquel neno da burguesía ourensá que o día 3 de abril de 1835, cando non pasaba dos 8 anos, foi levado por seu pai -un alto mando da cohorte de Fernando XII bastante crápula- á Torre de Hércules e alí mesmo lle fixo prometer que lle devolvería á súa familia a honra e o capital que el desplifarrara, e, sen máis preámbulo, apuntou cun revolver cara a súa sen e disparou un tiro que o fixo caer coma un saco diante dos pequenos e seguramnte horrorizados ollos do seu fillo, non me diga que -alén da impactante traxedia que acompañaría ó neno ó longo da súa vida- non é unha escena digna dos mellores trhillers de Hollywood.
Como, no mésmo xénero de suspense podería ser incluída a imaxe terminal da súa vida, unha madrugada do ano 1904, nun piso da Avenida de México da cosmopolita Buenos Aires, cando contaba con 77 anos e pasaba por ser un dos homes máis ricos da Arxentina.
De todos modos -tanto por ser xa abordada en distintos medios de aquí e de acolá -incluso neste, por José Paz, non hai moito tempo-, como por estar a Rede ateigada de entradas sobre a súa biografía, sobre a inerminable torgueira e mesmo sobre o seu legado actual, que traballan e desfrutan infinidade de descedentes de Ramón, non vai ser a cuestión biográfica a que ocupe o groso desta crónica, senón as impresionantes cifras arredor das que este home se moveu na cidade de Tandil e mesmo no resto da Pampa, lugares que tan ben o acolleron cando aínda era un mozo ó que lle comezaba a saír a barba, como aínda hoxe o conserva ben presente na memoria, cun hospital que leva o seu nome, dous monumentos que fan referencia á súa vida e, sobre todo coa empresa agropecuaria "Santamarina e Hijos", que se mantén completamente activa dende o 1 de xullo de 1890 mantendo sempre na presidencia e nos principais postos de dirección a membros da familia Santamarina que agora xa andan pola cuarta xeración.
O motivo desta perspectiva non é outro có de colocar fronte ó espello da evidencia a aqueles ourensáns que non tivemos que emigrar, co fin de poder amosar a través destas cifras ata que niveis inimaxinables pode chegar o carácter emprendedor e o ímpetu dun ourensán alén das nosas fronteiras.
E ben a conto ó fío do absurdo e impropio debate nacional aberto estas últimas dúas semanas, logo das declaracións do ministro de Consumo a un xornal inglés desmerecendo a calidade da carne que se consume no noso país, por mor -quixo dar a entender- da existencia do que agora todos coñecemos como macrogranxas.
Vexamos, primeiro, entón, as cifras gandeiras coas que conta actualmente a provincia de Ourense. Segundo os datos recollidos no censo de bovinos do Instituto Galego de Estatística relativo ó ano 2020, Ourense ten rexistradas 27.627 vacas -2051 de leite e 25.576 de carne- e 41.098 bovinos, é dicir becerros, novelos, bois, etc.
Pois ben, se agora nos detemos nun documento inédito en Galicia, que recolle unha conferencia pronunciada no Jockey Club de Buenos Aires o 26 de agosto de 2004, pola historiadora Marta Larguía de Arias, que aínda que non leve á vista o apelido Santamarina, é bisneta do primeiro patriarca, veremos que cando Ramón Santamarina decidiu seguir o camiño de seu pai, pegándose un tiro na soidade da súa casa bonaerense, o día 5 de outubro de 1904, contaba cun total de 33 fincas (estancias) que tiñan máis de 3 mil Km² de superficie (outro descedente de Santamarina fala de que chegou a posuir 10 mil Km²) nas que pacían 120 mil reses bovinas e 700 mil ovellas. Volvo a Ourense para rematar dicindo que a nosa provincia conta actualmente cunha superficie de 7.273 Km².
A carreta de bois, a loita contra os indíxenas e a arte de sacar sempre virtude dos problemas
Carros utilizados por Santamarina no transporte entre Tandil e Buenos Aires.
Entre a infinidade de episodios vitais dos que foi protagonista Santamarina ó longo das case oito décadas de vida, cabe destacar que a súa fortuna -ó máis puro estilo do carreteiro da Gudiña, Sebastián Aparicio, en México- xermolou da adquisición dunha carreta de bois coa que comezou a facer o trasporte de coiro entre a pequena cidade de Tandil e a capital bonaerense, nunhas viaxes interminables, non só pola distancia, senón tamén pola velocidade dos bois, a climatoloxía e a continua amezada dos indíxenas, preparados para asaltar as comitivas cos seus cans cimarróns a nada que flaquearan as forzas dos "boyeros".
Chegara a Buenos Aires no ano 1843 e seis anos despois xa era propietario de 24 carretas. Negocio, este, que pasou a formar parte do emblema familiar e símbolo da sociedade actual "Santamarina e Hijos", que Ramón fundara en 1890.
No ano 1863 mercou a primeira "estancia" con 1.575 Ha, ata sumar 33 fincas cunha superficie de preto de 3 mil Km² , a terceira parte da provincia de Ourense.
E entre todas elas houbo dúas especialmente significativas. A primeira, coñecida como a "Pedra Movediza" porque sobre un inmenso rochedo descansaba unha enorme pedra en equilibrio, coma a de Muxía, e que lle acabou regalando á cidade. A pedra caeria inexplicablemente pouco tempo despois de que Ramón Santamaría buscase a morte no seu piso bonaerense. E a segunda sería a coñecida finca Bella Vista, que aínda hoxe pasa por ser a sede social da familia e que no ano 1902 contaba con 2.500 vacas, exportaba mensualmente 90 Tm de manteiga e albergaba un parque "que tiene ya un millón de árboles", a dicir do semanario "Caras y caretas" de xuño de 1902.
E se as cifras empresariais abraian, non o fan menos as díxitos familiares, pois, se ben, coa súa primeira muller, a vasca Ángela Alduncín, ten tres fillos (entre eles a coñcida Angelita Varela), coa segunda -sobriña da primeira- acaba tendo 13, que fixeron carreira política e na avogacía bonaerense, constituíndo un clan de 58 netos que en 2004 alcanzaba o número de 900, ligados todos por unha "Acta de familia" que Ramón lle mandou asinar a toda a plebe baixo o lema "entereza en la adversidad, constancia y honradez en el trabajo y en la prosperidad, tolerancia y bondad".
Así era este ourensán que aínda tivo tempo de ser primordial para a eclosión de Tandil, para fundar a localidade balnearia de Orense, así como a de "Ramón Santamarina".
