Elsa Fernández, Galicia no corazón

A celebración do día mundial da radio, a semana pasada, levoume a pensar no efecto de argamasa social que este medio de comunicación exerceu no conxunto da emigración galega polo mundo, cumprindo unha imprescindible función exaltadora dos valores da cultura galega nos seus países de residencia. Da infinidade de protagonistas en cada un deles, traio a colación a esta moza porteño, porque, sen ter pisado nunca as terras arraianas de Entrimo, viviu Galicia e exerceu de galega coma o que máis. Por cuestións obvias e que quedarán explicitadas a seguir, non son moitas as referencias bibliográficas que conservan as hemerotecas de Elsa Fernández González, por máis que a mediados dos anos setenta xa fose incluída na Gran Enciclopedia Galega. Nela, o autor apunta que naceu en Bos Aires en 1933 e que era filla “de padres orensanos”, describindo de xeito case telegráfico os méritos que atesourou ó longo da súa vida para ser inmortalizada na devandita enciclopedia. Aínda que resumidos, son suficientes para adiviñar o compromiso vital que dende moi nova mantivo cunha terra e cunha cultura que só interiorizou por transmisión afectiva e oral de seus pais. “Nada nun enxebre fogar ouresán -publicaría A Nosa Terra en xuño de 1964-, herda dos seus pais o alento racial e telúrico que había gravitar na súa formación espiritual a carón dun entranábel amor a Galiza e a súa cultura”. E ese amor pola terra nutricia no fogar -no que creceron Elsa e maila súa irmá- foi a razón de ser da súa implicación nas actividades que a comunidade desenvolvía no Centro Galego da capital, así como na propia estrutura administrativa do Centro. Dotada dunha vocación musical que tamén espertou nela moi nova e que a había axudar na súa faceta como radiofonista, a dedicación laboral dentro do edificio que concitaba toda a actividade cultural galego-bonaerense permitiulle colaborar cunha privilexiada pléiade de nomes que hoxe forman parte da constelación cultural galega na diáspora, comezando polo propio Castelao e continuando por Núñez Búa, Antonio Baltar, Luís Seoane, Dieste, Lorenzo Varela e, sobre todo, o -coma ela- ourensán Eduardo Blanco Amor, que sempre se referiu a Elsa co cariñoso apelativo de Elsita, colocando tamén nun plano singular á parella formada por Xosé Neira Vilas e Anisia Miranda, con quen mantiña a afinidade dual de teren aprendido a amar o que representaba Galicia nas súas vidas, a través da calor do fogar. Tal dinámica de convivencia nun espazo que respiraba aire galego en tódalas manifestacións, facilitou a súa presenza, non só nas actividades administrativas do Centro, senón tamén na promoción de colectivos coma a “Asociación Gallega de Universitarios, Escritores y Artistas”, ou a “Asociación Argentina de Hijos de Gallegos”, xurdida en 1959, da que foi cofundadora e chegou a ser presidenta e dende onde promoveu a creación da diversas publicacións como a revista “Alén-Mar”. Pero o seu compromiso con esa cultura interiorizada na osmose familiar non só se manifestou no ámbito da xestión cultural, senón tamén no da creación lieraria, chegando a publicar na prestixiosa revista Vieiros, editada en México, e a participar en varios concursos literarios que cristalizarían na publicación dun poemario titulado “Lonxanía”, que contou coa colaboración artística de Laxeiro e dun Luís Seoane que ilustrou a súa portada e elaborou un gravado específico para os 75 primeiros números da publicación. Nel aparece, loxicamente, a dicotomía da súa dobre condición galego-arxentina: “Galicia no es un paisaje para mí, tampoco es una historia, una geografía, un país. Galicia es mi paisaje, mi historia, mi geografía y mi país; y por ello, como argentina soy más argentina entroncando mi raíz gallega en este asunto, confirmando mi ascendencia en esta América y formándome una conciencia nacional más cabal a través de mi pasado!”. A influencia da radio no seo da comunidade galega e a relación de Elsa con Anisia Miranda Unha das actividades nas que se prodigou foi, como queda dito, a radio, primeiro nun programa tititulado “Galicia emigrante”, “una emisión semanal que aviva el recuerdo y la nostalgia de los gallegos anclados en la República Argentina -escribía Daniel Vázquez neste xornal en 1955-, en el que alienta el espíritu vital y profundo de la raza célitica”; e despois a través do “Mirador bibliográfico galego” de Radio Excelsior, no que Elsa lle daba unha lectura semanal a textos escollidos dos libros galegos publicados en Bos Aires. Esta última iniciativa chegoulle como consecuencia da relación que mantivo con Xosé Neira Vilas e dun xeito especial coa dona deste, Anisia Miranda, en quen confluía tamén a súa dobre condición filial de ourensá -non en van seus pais eran orixinarios de Ansemil (Celanova) e Portela (Verea)- e que ámbalas dúas non tiveran oportunidade aínda de pisaren chan galego. O poemario “Lonxanías” cos debuxos de Seoane foi publicado en 1965. Con Neira Vilas e Anisia colaborou no proxecto “Follas Novas”, que se dedicaba á difusión do libro galego por toda Arxentina, funcionando coma unha feira do libro e chegando a erixirse como editora de referencia na capital. Da amizade entre o autor de “Memorias dun neno labrego”, Anisia e Elsa dá fe o feito de que cando a esta lle chegou a hora do casamento con Alberto Cabrera, fíxoo co vestido de noiva que Anisia lle emprestou e, cando ambos abandoaron Bos Aires para iren vivir á Habana, Elsa é quen se encarga da dirección de “Follas Novas”, ademais da representación no país das editoras galegas “Galaxia” e “Bibliófilos Gallegos”. Non cumprira Elsa os trinta anos e tanto a vida social e cultural como a familiar víase colmada coa chegada dun fillo ó seo marital. Sen embargo, o destino non lle permitiu gozar nin do conseguido, nin do soñado, xa que logo o 29 de abril de 1964 “o seu inesperado deceso -publicaría “A Nosa Terra”- sumiu na maior consternación ás súa amizades”. “Numeroso público asistitu á inhumación dos seus restos no Panteón do Centro Galego”, sendo acompañada “con sentidas frases pronunciadas por -entre outros- Eduardo Blanco Amor, que recitou unha afervoada ouración de despedida”, na que deixou patente o seu lamento porque “Elsita” non chegara a ver cos seus propios ollos o mito da terra nutricia.