O érbedo inza nos erbedelos. Ten a follaxe que lle din coriácea, sempre relucente e verde, de xeito que recorda algo a do loureiro aínda que estea así como recortadiña nos bordes. Chegado o tempo maduran os seus froitos ós que, os de por eiquí, aínda lles chamamos morodos; son roxos e brillantes eses froitos. Hai quen di deles que son fresas bravas, asilvestradas fresas que xa ninguén aprecia. En tempos si que se apreciaban; non moito, é certo, pero si algo.
Na confusión existente sobre os érbedos, ós que en castelán se lles di madroños, xoga moito a imaxe do oso que apousa as súas patas dianteiras no seu toro. Faino así dende que a capital política de España conta con escudo e case tal e coma apoiou a súa trompa o elefante aquel que abateu, o hoxe monarca emérito, nunha mala partida de caza celebrada alá na Botswana.
Cando eu vía debalar os invernos por onde a praza das Mercedes, entreténdome en contemplar a torre dos bombeiros dende a ventá do dormitorio, que compartía con outros tres rapaces, esperando a que aqueles se botaran por unha inorme mangueira de lona embaixo ou en axexar a Manolo Prego entrando na súa casa, un pouco máis enriba de por onde estaba o aluguer de bicicletas, cando eu vía devalar así os invernos, aínda era posible comer morodos chegada a hora postreira do xantar. Tamén era posible ver as negras carrozas fúnebres, tiradas por empenachados cabalos negros, levando cadávres pro veciño camposanto de San Francisco: “El termino de la vida aquí los veles, el del alma según obreis” rezaba na lumieira da súa entrada. Daquela estaba eu interno no Colexio Menor Calvo Sotelo e, ás veces, levábannos a apañar morodos alá polas dondas caeiras de Montealegre.
A verdade é que o preferiamos a ter que andar marcando o paso pola chaira que había e hai diante da estación de San Francisco, un pouco máis alá do cemiterio. Éranlles tempos lago marciais en exceso e ós nenos aprendíannos cousas tales e incribles. Pero falabamos de morodos.
Non sei cántas rapaces seriamos os internos, poñámoslle que un cento; pois ben, imaxínense un cento de rapaces enredando polo medio dos érbedos e apañando uns seus froitos que prós máis de todos nós eran exóticos. Apañabamos de todo. Os máis deles nunca estaban en sazón. Chegada a hora do postre e adobiados con vinagre resultaban incomestibles e, o que era ben pior, producían gran diarrea colectiva. Fumos poucas veces apañar morodos, iso é o certo. Chegounos ben coas poucas experiencias padecidas.
Hai uns meses andei polas terras de Laza, por aquel val prodixioso no que antano se cebaban as miles de cabezas de vacún que habían ser embarcadas prá Inglaterra unha vez trasladadas deica Portugal pola común e tan cantada raia seca. Ese comercio morreu, como tantos outros, logo se ha ver porque o recordo. O conto ó que eu quería chegar ó feito de que, ise día no que andei por Laza, comín un morodo serodio que apañei nun érbedo fermoso.
A pregunta é como pode xerar tanto gozo unha cousa tan insignificante e mínima. Pero así é. Cada un dos lectores terá gardada no seu almario algún instante así de mínimo e importante, algunha sensación que poderá recuperar a impulsos das lembranzas escondidas. Ese lector saberá ó que me refiro porque é con eses instantes cos que se constrúe a vida, a nosa vida.
Xa ven ónde nos trouxo o recordo da nenez, ata esas terras vizosas do val de Laza e as brañas dondas nas que pacían as vacas e as bestas que ían ser exportadas ó estranxeiro como se fosen os volkswagen alemás de agora.
María Pita que máis ca unha heroína militar foi unha ambiciosa muller de empresa, consigueu de Felipe II, o chamado rei prudente, a exclusiva de exportación de cinco centos de monturas anuais ás terras de Portugal que antes facía transitar por ese val do que lles falo. Pretendeu tamén a da importación do viño d’O Porto e fíxose coa pensión propia dun alférez do exército real. Era unha lobra pra isto dos negocios. Disimúlenmo se ó final resulta que me poño escatolóxico, pero o tema que traio a conto ben que nolo merece.
Imaxínense os lectores perspicaces que aquel morodo que eu apañei dun érbedo hai uns meses, nesa visita que lle fixen a Laza, -nada que ver cos de Montealegre, este era doce e saboroso- fose descendente directo daqueles que entupían os erbedelos de antano, daqueles que inzaron naquela contorna fermosa non nos tempos de Maricastaña, senón nos da nada arroutada coruñesa, e que durante anos, antes de ser exportadas as súas bestas, estas, fosen mantidas de morodos en cantidades desatadas, sen estar en sazón aínda.
Sabido é o dano que o metano expelido logo de tales enchentas polo conduto regulamentario, causa na capa de ozono, qué castigo non merecería unha exportación así de contaminante?
Reflexionemos no feito con toda canta circunspección poidamos porque concesión tal como a que disfrutou María Pita durante anos, foi algo semellante á que ten hoxe calquera concesionario de Volkswagen que venda na actualidade cinco centos de vehículos anuais... por darlles a vostedes unha cifra baixa e ben doada de admitir.
Sabido é que os concesionarios non fan máis que vender o que lle envían dende as inmensas factorías de automóbiles pero non me dirán que os fabricantes, os amos e señores deses grandes emporios comerciais, non merecerían ser levados ó Montealegre e forzados non só a apañar morodos como os que apañei eu nos meus anos de internado senón a inxerilos ben adobiados con vinagre antes de os embarcar non rumbo a Portugal, que non ten culpa ningunha, pero si a algunha lonxana latitude no que se purgar dos seus excesos ocupándose na limpeza e saneamento das terras invadidas por tan desmedido afán de lucro como o seu. Un afán que os levou a eles, a despeito de calquera respecto humano, a contaminar este planeta, esta casa ou nave común, pola que navegamos senlleiros polo cosmos, facéndoo dun xeito que o mesmo se torna irreversible e tan só pra que, seres sensibles como eles, puideran acumular riquezas. Reflexionen.
Hailles un poema de Pablo Neruda, titulado “·O xeneral Franco nos infernos” no que poeta lle desexa ó finado o que deseguido lles traslado: “...solo y despierto seas entre todos los muertos,/ y que la sangre caiga en ti como la lluvia/
y que un agonizante río de ojos cortados
te resbale y recorra mirándote sin término” Pois así e case tal cal pra todos cantos participaron na ignominia de emporcallar a casa común que todos habitamos tan só por facer cartos, tan só por facer máis cartos. E que un rio de morodos os recorra eternamente e os atragante a cada pouco se é posible, claro.
