As obrigas dos catro mandamentos do ribeirao escravizaban aos labregos na roda do ano: o tempo seguía a lei do círculo. Así e todo, este longo tempo de penitencia, de traballar arreo, tiña o seu perdón na bula do repouso que concedía a patroa da parroquia: os cestos, acubillo no alpendre; a gancha, colgada dunha estaca; a corda de atar os feixes, recollida. Corpos lavados, traxe de pana novo do trinque, camisa limpa, zapatos de coiro; mozas lucindo blusas e vestidos estampados; as avoas, unhas andan de alivio; outras, de loito. Ternos confeccionados polo xastre ou modista de confianza (no lavadoiro, tamén se ‘cortaban’ outros traxes a medida). Prendas para os domingos e festas de gardar e, se cadra, para luciren nunha sesión de titeiriteiros e saltimbanquis.
Unha tardiña, amosaron os artistas nómades pola ribeira do Sil. Coido que foi polo setembro de 1956. (Manda carallo como pasa o tempo!). Alí veñen os xitanos...!, avisaron os nenos. “Axiña, hai que pechar as portas da dispensa, atrancar as palleiras, recadar as pitas dentro da casa, que o ano pasado arramplaron con todo. Nas maceiras só deixaron as follas e chegaron a desenterrar un porco que lle morrera de diarrea á señora Engracia do Real”, dixo Felicitas do Val. “Certo como dis, a néboa daquela mañá, que suaba o Sil, cheiraba á carne ao caldeiro”, contestou Placer do Sagrado.
A comitiva de carromatos reptaba pola petada de Gurbela. Primeiro, arribou un carro con toldo de dous eixes, turrado por catro mulas fracas con mancaduras nos cadrís. Logo, ían chegando outras carretas medianas nunha procesión de casiñas de bonecas.
Ao mediodía, nas portas das casas: “Quere que lle bote a boaventura, unha cestiña para os ovos, un ramo de flores de papel; non tería un cacho de pan, un óso para o caldo, unhas febras de touciño para os nenos que andan chorando cos ratos da fame nas barriguiñas...?”
No solpor, houbo representación no garaxe dos Bertólez, onde gardaban o camión Barreiros. A modo de platea, os cíngaros cravaron catro patas a media ducia de táboas, onde tomarían asento os veciños. Unha moza, cunhas mallas vermellas cinguíndolle o contorno do corpo, comezou a moverse preguiceira, coma osa moulona, tentando un arame co bico do pé, mentres agarraba coas mans unha barra de ferro que lle servía de balancín. A rapariga funámbula abaneábase con xeito, non fose o demo de deitar encima dos homes: despois da reverencia de seu, recibiu un aplauso do respectable, facendo ‘mutis polo foro’. Logo, amosou un mozo facendo equilibrios encima dunha táboa que se deslizaba de acó acolá po riba duns paus rodeiros.
—Que te vas esnafrar! —berroulle Antonio dos Losadas—, mais o saltimbanqui non reparou no aviso, que continuaba coas acrobacias de seu coa lingua fóra colgándolle no papo. A seguir, pola dereita do escenario, apareceu un pallaso que tiña un tomate por nariz. Saudou ao respectable, baixando a cabeza, reparando eu que me fitaba cos ollos, maquillados de azul celeste, disimulando as pupilas abertas de gato: ‘o mal do ollo...!, mira para outro lado, ho!’ — rosmei polo si ou polo non.
—Eh, rapaz, sube ao escenario!, díxome.
Parvo de min, intentei fuxir; o público dábame azos; o artista teimaba no choio..., xa que logo, aquí me ves no estrado coma un estafermo.
O cíngaro sacou unha pomba gris da chistera, que se foi voando por riba das cabezas do público; logo, do sombreiro, amosou un coello, branquiño coma a neve: dous aloumiños na testa e, nun tris, fíxoo desaparecer por arte malabar de ‘birlibirloque’, confundido nunha nube de papeliños de cores. Tralo confete, apareceu un can mastín polo corredoiro central: dun brinco, saltou ao escenario, repousando en cuartos traseiros. Tiñas que velo! como presumía co fato de policía con gorra de viseira con reberete dourado, con pistolas e todo. O can deu dúas voltas ao derredor do escenario con moita cerimonia, rompendo o público nun aplauso, malia que unha muller, a avoa do circo tocada cun pano negro, unha vella de casca amarga, enganchara ao can polo pescozo cos seus garfos de artrite para encadealo no eixe do carromato. “El príncipe encadenado”, pensei.
Empoleirado no escenario, víame como un paxariño desplumado. Entón, contaría uns nove anos. Pero non chegara o peor, porque o pallaso procurou un funil e, así polas boas, foi e púxomo no traseiro; logo, nas orellas e noutros buratos do corpo, zurrichando auga como se estivese furado coma un moio de viño apuñalado por don Quixote. A xente riu a gargalladas, abofé que si, co pito do funil por diante da petrina... e claro, comecei a mexar aos da primeira fila, que agora coas fazulas engurradas, torcían o cello con noxo de min; porén, deseguida tornei a auga ao meu rego: agora era eu quen me ría ata escachar cirichando neles, pois quen ri o último ri dúas veces, non é? con todo, unha muller, que lle chamaban ‘pecado mortal’, continuaba a rir cunha risiña de coello.
Para rematar a función, apareceu outro xitano de mala uva, malencarado, queixo de chibo e ollos de lume, un asasino de navalla, pensei con certeza. Sen mediar palabra, veu por detrás e atravesoume as entrañas coa folla dun coitelo, coidando que me matara, xa no chan como un pobre cocho na ara do sacrificio. Así e todo, tiven o sangue frío de tentar coa mao o sangue quente que estaría zurrichando polo burato do embigo ou saíndo a cachón da barriga aberta en canal antes de morrer, mais... milagre da virxe do Carme!, o meu bandullo continuaba seco coma un bacallau. A seguir, o asasino tamén se fixo o haraquiri, e pasada unha miguiña morto no chan, chiscoume un ollo, rindo, mentres me mostraba o tranganillo da folla retráctil do coitelo. Nun tris, unha saba de liño deixou en branco a boca do escenario.
