Villarroel e a Diada de Cataluña

Como seguramente terá visto cada ano -e, é de supoñer que este tamén- nos medios de comunicación, un dos actos centrais da xornada de reivindicación nacional de Cataluña, o día 11 de setembro, ten lugar perante o monumento de Rafael Casanova. Alí acoden durante toda a xornada representantes das institucións catalás, de sociedades, asociacións culturais e deportivas e todo grupo sectorial que se prece, para levarlle flores ó símbolo representativo do que para eles é o día no que o Estado central lle furtou as liberdades das que gozaba o pobo catalán ata que Felipe V se fixo co poder. Sexa a través desta versión épica ou elexíaca, ou da outra máis prosaica que alude a unha simple vitoria pola ostentación da sucesión monárquica española entre o tal Felipe V e o arquiduque Carlos de Austria, para os que contemplamos tal efeméride dende a distancia resulta acaído preguntármonos quen era e que méritos atesourou o tal Rafael Casanova para ser aínda hoxe -trescentos nove anos despois- depositario de tan unánime fervor popular. Pois ben, sen afondarmos moito máis na historia de Cataluña (que eu non son ninguén para facelo), resumirei de contado que o tal Casanova era o que eles denominan “conseller en cap” e en galego e castelá definimos como alcalde que rexía os destinos da cidade de Barcelona naqueles días de setembro de 1714, cando o exército borbón tomou por asalto a cidade condal. E se un alcalde, como máximo cargo representativo dun municipio, constitúe un símbolo popular, tal episodio histórico contou con outro personaxe ó que curiosamente nin a cidade de Barcelona -nin creo que ningunha outra localidade catalá- lle dedicou ningún monumento, aínda que si unha rúa no ensanche da capital e que respondía ó nome de Antonio Villarroel Pelaez. Segundo relatan os investigadores que estudaron este momento da historia de España e as crónicas que abordan a súa figura, Antonio Villarroel foi un militar nacido na propia cidade condal en 1656, que fixo a carreira militar coma seu pai e que despois de ter conseguido o grao de capitán en Ceuta participou en diversas campañas no seo do exército nacional, permanecendo ás ordes do duque de Orleáns cando, á morte de Carlos II, no tempo de mudanza do século España queda sen sucesor e ascende ó poder monárquico o tal Felipe V, iniciándose con elo a devandita guerra de sucesión entre a dinastía xermánica e a dinastía francesa, pasando logo (coa caída do duque de Orleans) a defender o criterio do archiduque Carlos e, en consecuencia, a cidade de Barcelona, dado que Cataluña era partidaria da sucesión do candidato austro-húngaro fronte a do afrancesado Felipe V. Onde xa non se poñen moi de acordo os cronistas é na procedencia familiar do tal Villarroel e no seu lugar de nacemento, pois se ben algúns aluden a que o seu pai era “un militar castelán”, outros aseguran que “era hijo de un militar acomodado, procedente de la localidad gallega de Vilanova dos Infantes (actual provincia de Orense) y de madre asturiana”. Incluso hai quen vai máis alá e fixa a orixe paterna en Villanueva de los Infantes (Ciudad Real). Sexa como fora, onde si hai máis coincidencia é sobre o lugar no que chegou ó seu final. Concretamente o castelo de San Antón (A Coruña), metido nunha cela onde entraba a auga do mar, na que estivo preso uns dez anos e onde a salitre mariña lle provocou antes a parálise total das dúas pernas Juan Villarroel, o enxeñeiro que supervisou as fortificacións da fronteira na raia seca O apresamento de Antonio de Villarroeal por parte do exército borbónico que tomou de Barcelona aquel 11 de setembro de 1714, tivo lugar despois de que caera ferido durante o asalto, igual que lle aconteceu a Rafael Casanova, aínda que con distinta sorte ca este, xa que, mentres Casanova puido volver á súa actividade profesional de avogado, Villarroel pasou primeiro polo castelo de Alicante, recalando finalmente na prisión marítima da Coruña, volvendo así á terra na que outro Villarroel que respondía ó nome de Juan, levou a cabo unhas décadas antes, unha intensa actividade supervisora da rede de fortalezas e pequenas fortificacións destinadas a resistir os embates do exército portugués durante a guerra de liberalización que mantiveron estes co Estado español entre 1640 e 1668. Segundo un estudo realizado polo arqueólogo Eduardo Breogán Nieto, Juan de Villarroel aparece arredor de 1644 co marchamo de ser o único enxeñeiro militar que existe en Galicia e co obxectivo de reforzar as fortalezas que xa existían pola raia seca ourensá, como a de Monterrei, Verín, Viana, Xinzo, Ganade, Sabucedo ou Vilanova dos Infantes, certificando ademais a construción do castelo do Castro de Vigo. Nesta investigación, Nieto Muñiz aborda, ademais, o deseño e levantamento dunha descoñecida fortaleza identificada polos veciños de Bangueses (Verea) coma o “forte do Teso” e que aparece rexistrada como “Peñafroufe” nuns planos de 1649 atribuídos a Juan de Villarroel e reproducidos nun libro publicado polo Consello Galego de Colexios de Aparelladores e Arquitectos Técnicos, titulado “Planos y dibujos de arquitectura y urbanismo en los siglos XVI y XVII”. É dicir, que moi posiblemente o tal Juan de Villarroel fose o pai de Antonio e que Antonio nunca perdese os seus referentes galegos, non en van, segundo o historiador Joaquim Alvareda no portal da Real Academia da Historia, “Villarroel, después de entrevistarse con la princesa de Orsini en Madrid, se refugió en Galicia y en el año 1710 pasó al bando austricista donde Carlos III, el archiduque, lo nombró teniente mariscal”, cargo co que defendeu a cidade de Barcelona, demostrando unha vez máis que sempre ten que haber un ourensán para que a historia quede “niquelada”.