Como en tantas ocasións estas miñas páxinas semellan estar posuídas por unha a modo de melancolía -ese reino estraño no que podérmonos comportar todos coma únicos monarcas soberanos- indutora do feito de que a hora da súa lectura se poida considerar coma unha especie de correspondencia, coma unha carta, se o prefiren, dirixida ós meus lectores; como isto ben pode ser así, vanme permitir que, sen tampouco saber a ónde nos ha levar nesta ocasión, recorra de novo á carta que Flaubert lle escribiu a Louise Colet sendo seis días de abril do 1853 os andados.
"Din que Lamartin morre. Non o choro (...) Non sinto ningunha simpatía por este escritor sen ritmo, por este estadista sen iniciativa. É a el a quen lle debemos todas as azuladas galdrumeiradas do lirismo consuntivo, e a quen lle debemos agradecer o Imperio, home que acode ós mediocres e gusta deles" o que segue é o de que mexa auga bendita e que lle faltan collóns, que foi o que xa lles transcribín o pasado mércores. Ó millor foi que na súa nenez e primeira mocidade vividas no sur da Borgoña non debeu beber viño da terra en circunstancias apreciables, feito este que de ser certo non espertaría, nin moito menos, a simpatía do gran comellón que foi Flaubert, tamén fillo de médico, que pasou a súa nenez no hospital que dirixía o seu pai e, en troques facelo rodeado de cinco irmás e unha nai piadosa, medrou rodeado de toda canta miseria pode toller ó ser humano e ilo degradando ata conducilo á tumba, polo que non podía entender a vida como a entendeu Lamartine.
O feito de telos traído a colación eiquí propiciouno a lectura, rápida, incompleta e moi por enriba, de dous volumes compostos cando non de ensaios si de crítica literaria; un deles, "La Tabla Redonda" o número 18 do Anuario de Estudios Torrentinos dirixido pola profesora Carmen Becerra dende a Universidade de Vigo e, o outro, do número XLII, dos Cadernos Ramón Piñeiro, a cargo de Luis Cochón e Laura Caamaño.
Non levo lido máis que uns cantos traballos dos recollidos en ambos os dous volumes, pero si ó abondo como pra ter reflexionado encol da condición de crítico dadas a gañas, enormes, de exercela con algúns dos traballos que xa levo lidos. En "La Tabla Redonda" todo xira arredor da persoa e da obra de Gonzalo Torrente Ballester mentres que nos "Cadernos de Ramón Piñeiro" o fai sobre a de Ramón Otero Pedrayo.
Debo dicir que non tratei a Otero Pedrayo, falei con el pouco e o escoitei moito, pero tamén o lin abondo como pra ter expresado, moitas veces, que a súa novelística debe ser frecuentada por calquera novelista galego en formación, e aínda na súa máis pródiga madurez, que queira dar ou consolidar a súa integridade de escritor galego; moito máis que coa novelística risquiá e non porque eu non admire a escrita de este, a quen xa si tratei un algo máis e tamén admiro profundamente.
A Torrente Ballester si que o tratei moito, moito, máis nos seus anos vigueses, cando era "intratable" grazas ó ukase proclamado pola cultura-non-oficial oficial e visitalo era pouco menos que delito de lesa patria. Case que se podería dicir o mesmo de Cunqueiro, pero o privilexio de tratalo disfrutouno o meu primo Arturo Conde e eu limiteime a saudalo unha vez nos Premios da Critica Galicia cando se celebraban cabe a praia de Samil. Ben que o sinto. En troques conservei a amizade con Torrente ata o fin dos seus días, malia que deba recoñecer que foron outros os que a viviron con maior intensidade desde que lle foi levantada a pauliña. E tamén son lector fervoroso de toda a súa obra e mesmo tradutor ó galego dunha das súas novelas máis voluminosas "A illa dos xacintos cortados" na que tanto satiriza o mundo universitario que o privou dun doutorado que debera terlle outorgado máis que en razón de honorífica causa.
Dito isto comprenderán que non me faltaron gañas, felizmente reprimidas, de falar longo e tendido sobre algún dos traballos aparecidos en ambas publicacións e mesmo dalgunha afirmación do propio Torrente deslizada na interesantísima entrevista que, no seu momento, lle foi feita polo profesor Ángel Loureiro, emérito que o é da Universidade de Princeton; entrevista que agora e felizmente ve por primeira vez a luz.
Sucédeme con Torrente Ballester e tamén me sucede con Otero Pedrayo, pero xa vou vello, xa fixen todas as miles literarias, dixen tódalas parvadiñas que tiña que dicir, e non convén ampliar moito máis o cupo, debido ó que respecta da licencia que espero que se me recoñeza no canto de sacar a mala baba a pasear. Prefiro reservar algunha desas quendas por si máis adiante sinto a necesidade de falar dalgunha outra cousa de maior enxundia.
De momento é de entrada lean esa entrevista feita a Torrente e lean a conferencia, a preciosísima conferencia, como se di, cualificándoa, no limiar feito por Luis Cochón, que Otero pronunciou a propósito de Castelao. Logo sigan lendo a ver que lle parecen algunhas das colaboracións pois algunhas delas evidencian ese perigo de empezar falando de alguén pra acabar, cando non por empezar, a falar dun mesmo e da relación que mantivo co personaxe, algo que sucede moi a miúdo nos obituarios nos que, as máis das veces, un tiraría a conclusión de que o máis importante, do feito en vida polo finado, foi establecer amizade ou correspondencia co autor da súa necrolóxica; unha necrolóxica na que mesmo pode o autor acordar o resalte dos seus propios méritos académicos a maiores dos acadados polo defunto cuxa memoria é recordada, entendido sexa por memoria o conxunto do transmitido e ben gardado e por recordos o do vivido por quen escribe o obituario. Élles así a condición humana.
