Cando eu era neno estáballes todo moi ben ordenadiño; por exemplo, había pobres, pobres de pedir, pobres vergonzantes, pobres menesterosos, vagos e maleantes. Estes últimos mesmo tiñan unha lei que tanto valía pra unha cousa como pra outra: ou sexa, aplicábaselles a eles, pero tamén ós homosexuais que daquela non se chamaban así, nen tampouco non se chamaban gays, senón cousas peores que millor ha ser non recordar.
Os pobres menesterosos aínda tiñan un pasar, eran xente necesitada de axuda, pero non eran pobres de pedir, diríase que tiñan un pasar. Camilo José Cela adoitaba citar a algúns colegas chamándolles poetas menesterosos, pero esa élles outra historia.
Os máis útiles, cando menos a efectos que diríamos sociais, eran os pobres de pedir. Servían pra que os ben situados, as chamadas “familias bien” deran conta do seus estatus correspondentes. As moi ben, moi be, as máis finas e elegantes dispuñan un día á semana no que lles dar esmolas ós pobres que petaran na súa porta. A potencia da familia, tanto como a súa caridade ou boa disposición relixiosa, mediase pola lonxitude da cola que se formaba, por exemplo os sábados, á porta da súa casa.
Puxen de exemplo o sábado, pero tamén valían os demais días da semana de xeito que uns “recibían” os luns, outros os martes, os mércores outros e así ata o sábado. O domingo non se recibía. Pero había señoras que ese día facían baixar unha perola de caldo á porta da casa e dábanllo en cuncas e cunhas codias de pan centeo ós pobres que se achegasen deica ela.
Outra xente, tamén “bien”, pero non tanto, puñan un día á semana. Así cando petaban á porta e as criadas llas abrían –daquela dicíase servicio, nada de “empleadas del hogar” que iso se puxo de moda cos tecnócratas do Opus- berraban de xeito que o ouvisen nos pisos dos veciños: ¡O pobre do xoves! ou do martes porque tamén aí se repartían as datas para que todo o mundo puidese ir ó ceo grazas á práctica dunha obra de misericordia.
Nos edificios principais había pisos que o día de recibir pobres atendían ás demandas de varios deles. Neses casos inzaba unha confianza tal que o berro era algo así como ¡Xan de Rabodegalo, pobre dos venres! De xeito que se percibise que xa foran atendidos outros e aínda poderían ser atendidos algúns máis. Ouh, qué tempos gloriosos os da miña nenez! Cadaque no sei sitio e deus no de todos.
Os que o tiñan cru eran os pobres vergonzantes, xa cáseque ninguén se acorda deles. Tratábanse das xentes vidas a menos; por ruína familiar, uns; por débedas de xogos, algúns menos; por represalias políticas moitos máis dos que pensamos. Todos tres e algúnha variedade máis das daquela existentes tiñan que manter un nivel de vida que a súa posición social ou a da súa familia lles impoñía e a súa escasez de diñeiro lles negaba.
Na emisora local, en Radio Ourense, Pedro Arcas sempre daba conta nas campañas de Nadal e noutra que se non recordo mal se chamaba “cento por un” das cantidades de diñeiro recibidas ou entregadas pra atender as necesidades dun pobre vergonzante.
Daquela non había ONG, como agora hai, nas que os nenos de familias bien se puideran enrolar pra vestir unha sahariana, pantalón corto e shalakof, agarrar un GPS e ir correr a patela por África e lugares exóticos e infra desenvolvidos. Non tódalas ONG son así, claro –nin médicos sen fronteiras nen outras semellantes o son, claro- pero vostedes xa me entenden. Daquela estas cousas pasaban pola igrexa ou polas campañas de caridade ou non pasaban máis que nas portas das parroquia cando nos nas das casas dos menos desfavorecidos da fortuna.
Unha vez fun convidado a participar nunha mesa redonda no Teatro Principal, xa remodelado. Nela falouse, entre outras cousas, de política social e destas cousas de pobres de pedir, de esmoleiros e pordioseiros, xa saben dos que din por díos déame unha esmola, e acabamos falando da política social da Igrexa. Eu quedei coma un carca dende o mesmo momento no que aludín a ela e o hoxe presidente da Real Academia Galega me negou a maior. A Igrexa católica nunca tivo política social, retrucoume de contado. Caragho, dixen eu, e logo as encíclicas papais, a De Rerum Novarun, por caso, a transformación das ordenes contemplativas en asistenciais, todo iso, non implica a existencia dunha política social?, respondinlle eu. Iso non é política social, teimou il. Non me dixo que iso, pra il, non era política social; díxome que non era política social. E por aí seguimos un bo pedazo do tempo do debate.
Quedei feito farrapos. Un impío coma mín defendendo a política social da Igrexa! Quén o ía dicir! Xa me pasara algo así coa política teatral do conselleiro de Cultura anterior a mín ó que, noutro debate, se lle negaba que a tivese i eu teimei e teimei e teimei en que si a tiña. Claro que a tiña. Outra cousa sería que eu a compartise, que non a compartía, pero isa teima de que as cousas só se poden facer dun xeito –que non é por nada, pero sempre coincide co propio- cando sempre hai varios pra poder botar man deles sempre me irritou bastante.
É como se agora alguén deducise que eu boto en falla ós pobres de pedir ou mesmo ós vergonzantes, dos que sei moitas máis cousas das que moitos puideran sospeitar, e isa dedución se basease no tono irónico empregado ó dicir que, daquela que eu era neno, todo estaba moi ben ordenadiño.
Hoxe xa non o está tanto, afortunadamente, pero de novo hai xente que as está pasando putas. Hai uns meses, unha muller moi ben traxeada chegou á unha cociña económica d’A Coruña conducindo un deportivo e pidindo disculpas por acudir a bordo dil e vestida como ía... pero que tiña fame e non tiña con que poder comer. Ou é certa a recuperación da que nos falan, ou imos ter que regresar ás cuestacións radiofónicas que mitiguen este desorde social ó que nos ten conducido a crise. Por certo, impío e todo, coido que aceptaremos que o labor de Caritas pode e debe ser entendido como política social con independencia de quen a xestione; digo eu, vaia.
