Na Ribeira Sacra, van morrendo os últimos vellos. Xente moza de refresco xa non se dá por estes lares. Memoria de séculos desta fermosa bisbarra que se vai esquecendo pouco a pouco. A natureza, en troques, volve ao seu, borrando as lindes dos eidos e mailos camiños vellos da paisaxe humanizada polos devanceiros: pantasmas tralas xanelas de paredes de perpiaño a medio derrubar, ánimas dos moradores antepasados que non se foron de todo. Un avó derreado, aínda de pé, está a sachar malvas que abrollaron espontáneas: cobra lentura a terra do sagrado.
Aldeas mortas. Sosego nos camiños por onde non roxe ninguén; agudos cipreses marcan lugares deshabitados; campanarios, xordos; os cemiterios inzados de malvas; leiras e lameiros deixados ao monte, á mercé dos silveiros, acubillo de porcos bravos e de negros merlos. Empoleirado na póla dun carballo escóitase o cuco: axiña de pór os ovos no niño dun vichelocrego, fai gargarexos no bico dunha fonte, logo satisfeito ponse a cantar, dálle que dálle, no medio da fraga, como tal cousa: cu...cu!, cu...cu! O vello ergue a cabeza e faino calar, arremedándoo: “Cuco, tapa o cu...! O cuco escoita en silencio, calando unha miguiña; logo, volverá a contar as horas á ribeira do Sil.
Os turistas, ávidos e pasadíos, veñen de andaina polo escenario da Ribeira Sacra de liturxias antigas, mentres debuxan, no maxín, escenas de homes esforzados e varudos, cavando nas viñas, rozando nos toxos ou apandando cos cestos cueiros, coma formigas, rubindo pataos imposibles. As mulleres, de bata e mandil, tampouco se queixan, que se valen elas tanto para arranxar un roto coma un descosido, cando os homes saen da chaira á procura do pan por eses mundos de Deus. Teatro do mundo, do rural galego, personaxes engaiolados co rol que lles tocara representar, nun espazo e nun tempo acoutados, foron saíndo da escena por orde. Daquela obra secular, só nos queda o reparto de nomes e datas gravados a golpes de cicel nas lápidas dos cemiterios.
De cando en vez, entro na quietude dun camposanto, escapando do remuíño do carpe diem. O outro antonte, visitei o cemiterio da parroquia de Sacardebois (Parada de Sil). Axiña, fun lendo as lápidas do sagrado, unha ollada de trazos da intrahistoria local, até ollar en fite unha pequena capela sepulcral de perpiaño que destaca nun recanto, “Propiedade da Casa de Viana”, reza no frontispicio. No seu interior, unha pedra branca de mármore coa memoria dun home: Isidro Prieto Pérez (1905-1991). Invocarei a unha fada para que abrolle no seu canto unha rosa malva, matinei para os meus adentros.
Así que fun á procura do currículo deste home, achegándome ó Concello. “Foille un home da Ribeira con moita sona por eiquí –me dixeron–. Andaba como un carabullo tocado cun sombreiro de pano; desempeñou naquela o cargo de Xuíz de Paz”. Logo, preto da fonte, tres homes entrados en anos da Residencia Luz do Sil, mentres tomaban o sol nun banco da Deputación, relatáronme pan por pan as andainas que coñecían de oídas de este home singular.
“O señor Isidro medrou rodeado de seis irmás e, como resultas de vivir como galo entre tantas galiñas, coido que derivou nun perfil de arestas asimétricas con reberetes esfiañados e flocos descoidados. Mais outras veces non daba unha puntada sen nó, dixo un dos vellos que fora xastre. Non foi un labrego ao uso de entón. Certo. Adoitaba cuspir moi alto, gabándose de ter amigos de copete na Audiencia de Ourense, polo que lle cadraba ser conselleiro e avogado de pobres, aos que tiña a ben recibir os domingos deitado na cama antes de erguer do leito para asistir á misa.
“Uns acudían á consulta por causa dunha navallada que recibira nunha festa por facerlle as beiras a unha rapaza comprometida. Outros, polos marcos dunha leira que se moveran de noite; por causa dun paso dunha servidume ou polo dereito da auga de rega; que se lle fora a man a un tolo e lle rompera as costas a un veciño, arreándolle cun rastro, co lume nos ollos por causa dunha vaca lambona que saltara a sebe dunha horta; que si un mozo, axiña de arribar da pesca do bacallau, furioso como xato pechado nun cortello, despois de meses ollando o rebulir das gaivotas, deixara preñe a unha moza e disque o coitado non atinaba por onde tirar: se ir de paxaro bobo cara ao altar ou fuxir voando ceibe a Venezuela coma cuco a pór os ovos en niño alleo.
“De cando mozo, traballado nas andainas coas reatas de mulas por terras de Castela, Isidro, mozo aguerrido montado no seu cabalo alazán, empoleirado nun aparello novo do trinque con reberetes dourados, manta de Zamora cubríndolle as pernas, con arrestos para domear as bestas, e a quen for, todo el feito un cabrito, chulo coma un oito era admirado por mulleres que lucían medias de cristal e tacón fino. Certo como lle digo, pois decotío ía armado de pistolón de nove largo na alforxa da mula mestra da reata, baixando do alto do Piornal cara Monterroso por causa dos salteadores de camiños: neste lugar, disque se namora dunha serrana de la Vera.
“Home inquedo, e de moita parola, levaba a voz cantante nos velorios; na mesa, os días de festa; no coche de liña Barreiros, de mañá cara Ourense; nas destilas, á beira do pote, dono da man nas briscas de seis. Home de longa cultura popular, tralas andainas por terras de lonxe, recibira do alcalde de Parada de Sil a encomenda en dar forma ao informe dos esquecementos da terra de Caldelas.
“No solpor da súa dilatada vida, armado de lapis e papel co gallo de escribir as memorias, sentou na galería que mira ao Sil, perdendo a ollada dos seus ollos chispos por terras de Amandi, mentres se bambeaba na randeeira calado coma un moucho até quedar trasposto, voando nunha nube de sensacións como folliña ceibe que leva o vento.
