O pasado día dez, o teatro Victoria Eugenia de San Sebastián convocou á prolixa familia do escultor, Eduardo Chillida, así como a unha nutrida representación política e social do País Vasco, para celebrar o centenario do xa atemporal artista donostiarra. Entre eles, coma estando sen estar, humilde, anónimo e silandeiro, non podía faltar a magra figura deste ourensán de Baltar que gozou do senlleiro privilexio de compartir (como forxador dos seus soños creativos) 40 anos de complicidade artística co máis íntimo e veraz Chillida.
Falamos por teléfono e dime que agora, ós 82 anos, cando olla para atrás dende a tranquilidade familiar de San Sebastián -a súa cidade de acollida- ve como foron os caprichos do destino os que acabaron conducíndoo por unha liña de vida da que se sente plenamente realizado e orgulloso. E dimo mesturando o seu galego coloquial arraiano cun punto de castelán acentuado con ese característico ton vasco e asegurándome ó tempo -para que non faga falsas interpretacións de desterrado- que “vamos con moita frecuencia a Ourense, ás augas da Chavasqueira”, así como á casa de Baltar, onde comezou todo.
“Meu pai pasaba tempadas nas minas en Asturias e cando cumprín os 14 anos díxome que debería aprender un oficio”. Un oficio que comezou nunha forxa de Gudín, onde ademais de dar os primeiros pasos como soldador, aprendeu tamén a afiar as ferramentas da labranza. Foron dous anos que, sen dúbida, acabaron marcando o seu futuro, non só pola aprendizaxe do oficio, senón tamén pola decisión que, no verán de 1958, tomaron de forma colectiva os cinco empregados e máis o dono da forxa.
Eran tempos nos que a xente buscaba unha saída cara ó estanxeiro, pero eles decidiron dirixirse ás “Vascongadas”, de tal xeito que un caluroso día de agosto colleron o Villalón en Cualedro, chegaron á estación e despois de 14 horas inerminables, a Bilbao.
Comezaron a traballar no que xurdía, pero procurando facelo no oficio que coñecían. Os tempos eran propicios e Marcial dedicouse a afiar aixadas, sachas, picos e todo o que lle propuñan. Os outros cinco non pasaron do Nadal e volveron para Ourense, pero a el venceuno o amor propio e entendeu que unha vez tomada a decisión, debía ser coherente con ela.
E tal coherencia acabouno por premiar, xa que ó pouco tempo presentóuselle a ocasión de comezar a traballar, en Legazpi, na factoría de Patricio Echeverría, máis coñecida por ser a fábrica das ferramentas “Bellota”. “Alí tiven oportunidade -di- de afondar nos segredos da forxa, da soldadura e do afiado das ferramentas e tamén a ocasión de coñecer a un canteiro de Pontevedra que me encargou que lle afiara os punteiros”.
Forxaron -nunca mellor dito- unha estreita amizade e, aínda que a industria de Echeverría estaba no seu esplendor e a Marcial -con só 18 anos, ben considerado e xa oficial de segunda- non lle faltaba de nada, non foi quen de se negar á insistente oferta que o seu amigo pontevedrés lle puxo por diante para ir traballar nunha forxa de San Sebastián, onde felizmente se cruzou no camiño de Chillida.
“Un día entrou pola forxa un home alto e fraco, vestido cunha americana beis e un pantalón de Mahón, que quería que lle dobraran unhas chapas dunha medida moi concreta. Un compañeiro -lembra- díxome que aquel era Chillida, pero eu non sabía case nada sobre el”, polo que se puxo a traballar nas pezas sen máis preocupación. Sen embargo, cando o escultor as viu rematadas e se informou de quen fixera o traballo, ordenou que fose el o que se encargara da realizar os seus encargos.
Era o verán de 1973 e Marcial acababa de cumprir os 21 anos. Durante un ano e medio entremetéuselle na vida o servizo militar -que cumpriu no Cumial-, pero a partir do regreso xa compaxinou as xornadas laborais na forxa cos encargos directos de Chillida. E iso ata que, en 1983, o escultor lle propuxo encargarse do taller que tiña montado no caserío de Zabalaga, onde hoxe ten asento o espazo museístico Chillida-Leku.
Nicanor Carballo, o granito do Porriño, o seu gusto por Galicia e unha obra para Ourense
Son moitas as pequenas anécdotas e as interminables conversas que asoman cristalinas pola memoria de Marcial Vidal ó poñerse a recordar os intensos, laboriosos e a miúdo complexos, pero sempre e entrañables momentos compartidos co “patrón” na soedade productiva do taller do caserío.
Recordos sobre a querencia que Chillida lle tivo a Galicia e ó granito do Porriño, que non só utilizou para algunhas das monumentais obras -como a do Museo de Belas Artes de Houston-, senón tamén en moitas composicións urbanas, e que o concectan co canteiro e escultor, tamén ourensán, Nicanor Carballo, que traballou durante unha década con el, “pero que ó final optou por volver para Ourense, onde montou un taller de escultura que hoxe xestionan os fillos no polígono de Barreiros”.
Un Nicanor Carballo nacido en Maceda e de cuxa autoría son, entre outros, os fitos composteláns que o camiño mozárabe ten distribuídos ó longo do seu trazado.
Recordos, que o trasladan ó acantilado da bahía da Concha de San Sebastián e a pensar nos bocetos e maquetas que durante tanto tempo ocuparon os desvelos de Chillida e da súa dona Pilar, así como nas dificultades técnicas que houbo que superar para concluír a instalación das tres pezas nun lugar tan emblemático.
Recordos sobre a complexa montaxe da peza dedicada ó doutor Marañón, trasladada en helicóptero dende un taller de Arganda del Rey á finca “El Cigarral” de Toledo e seguida noutro helicóptero polo Rei Juan Carlos.
Recordos sobre a única peza que Chillida ten en Galicia, a “Porta da Música”, no parque compostelán de San Domingos de Bonaval. Recordos sobre a exposición que no ano 2003 tivo lugar no daquela aínda Centro Cultural Simeón, así como sobre a idea que o escultor alimentou, de poder instalar algún día unha obra súa na terra do seu fiel “forxador”, pero que ó final non foi posible...
Pero, sobre todo, recordos da relación de afecto que os uniu e que o retrotraen a unha conversa mantida no taller, á volta dunha longa viaxe que tivera a Chillida máis dun mes fóra do caserío.
“Si no me fallan los cálculos, la obra debería estar terminada -díxolle Marcial ó escultor-. Pero usted dira...” Ó que Chillida lle respondeu: “¡Marcial, a ti pocas veces te fallan los cálculos!”.
