Pascual Gómez, o consignatario de Santos

A retención temporal dun cruceiro en Barcelona por mor da presenza abordo de cidadáns colombianos que non podían desembarcar en Europa debido á documentación irregular que portaban, levoume a esculcar nun sector da emigración ourensá que non tiña abordado, pero si rexistrado na figura de José Pascual Gómez, un veciño de Riós que con 12 anos arribou a Santos e alí acadou prestixio e fortuna como consignatario portuario, chegando a representar incluso á famosa trasatlántica do marqués de Comillas. O 10 de setembro de 1917 a revista “Vida Gallega” publicaba unha foto que reproducía un ambiente de sobremesa dunha familia numerosa en actitude de posado para o retratista, sobre un pé de foto que dicía: “Riós (Verín). Don José Pascual Gómez, prestigioso miembro de la colonia gallega en el Brasil, consignatario de la Trasatlántica Española en Santos y San Pablo, con su familia”. Na imaxe, o patriarca colocouse erguido a carón da súa muller e xusto por tras da que debía ser a súa nai, arroupados os tres por sete -case todas- nenas e unha muller con cofia que, barrunto, había ser personal do servizo doméstico. Para aquela, a vida de José Pascual gozaba xa dunha posición social e económica envexable que lle permitía contar con tal servizo na noutrora humilde casa matriarcal de Riós, con só 40 anos de idade. Nacera en 1877 e aínda o calendario non comezara a marcar a derradeira década do século cando -descoñezo se só ou en compañía dalgún adulto-, a súa abrancazada pel de neno de montaña testemuñou por vez primeira os raios de sol da portuaria cidade de Santos. Non tardou José en acostumarse a eles e, segundo revela a mesma revista “Vida Gallega” nunha breve crónica de 1910, malia que comete un erro ó sinalar a súa orixe na aldea pontevedresa de Freixo (Crecente), logo dá fe dos seus primeiros pasos, indicando que “comprendiendo desde su principio, pese a su poca edad, que en esta carrera es necesaria mucha instrucción para ocupar elevados puestos, en las horas de descanso estudió y el premio que patentizaba su progreso en los estudios no tardó en tenerlo, pues a los 16 años ocupaba un cargo de confianza en la importante importadora Karl Valais y Cº, siendo más tarde nombrado agente de Aduanas”. Aínda que mudan os tempos, mudan os protagonistas e mudan os escenarios, hai unha constante no conxunto da emigración ourensá desa época que fai coincidir o seu ascenso social, profesional e económico cunha activa preocupación polos seus “paisanos”. José Pascual non é unha excepción neste aspecto, polo que, no momento no que xorde a proposta de organizárense socialmente nunha cidade emerxente como era Santos naquel momento (1895), el é un dos que se coloca á fronte da proposta de creación cun centro social denominado inicialmente “Casino Español” e despois “Centro Español”, como bibliotecario da primeira directiva, chegando a exercer anos despois (1907) a súa presidencia. Instalado xa por conta propia como “activo y acreditadísimo despachante oficial de la aduana”, primeiro só e logo cos seus irmáns Ramón e Máximo crea a sociedade “Pascual Gómez y Cia.” coa que leva a representación de diversas navieiras e baixo o control da súa oficina entran e saen do porto de Santos mercadorías de todo tipo. Non sen as dificultades propias do negocio no que se centraran (acusados varias veces de contrabando, de problemas para cobrar encargos, etc.), a súa reputación como negociante serio e cumpridor mantense incólume nos medios de comunicación. “Pascual Gómez es un gallego digno de todo tipo de alabanzas” -din del-, o que lle serve de aval para conseguir, en 1916, a representación da prestixiosa compañía Trasatlántica Española do marqués de Comillas e con ela saudar o arribo do “hermoso trasatlántico León XIII” a Santos, que chega a causar unha gran expectación na súa primeira viaxe ó correr a nova dun naufraxio que por fortuna non aconteceu. “Somos porque podemos y podemos porque queremos”, un lema cargado de simbolismo Foto familiar do consignatario realizada en 1917 na casa de Riós. Aínda que, como xa referín, o xermolo da colectividade española en Santos escenificouno o “Centro Español”, ó que se lle uniu a “Sociedade Española de Repatriación de Santos”, non foron estas as únicas asociacións creadas ó longo do tempo nesa cidade, entre elas, unha denominada de “Socorros mutuos” que chegou a ser denunciada por outro ourensán, o polémico xornalista Cid Lobello, tamén residente na cidade costeira brasileira nesa época. “Somos porque podemos y podemos porque queremos” foi o lema, cargado de simbolismo, que elixiron cando, en xaneiro de 1895 acordaron a formalización do colectivo, co galego Manuel Troncoso -logo vicecónsul de España en Santos- á fronte. Un lema acuñado para todos, pero que moi ben podería ter sido escrito polo propio José Pascual, xa que logo o seu ascenso económico e social na cidade e posteriormente no Estado de São Paulo tivo sempre como faro guía esa frase de cabeceira. Así é como chega a formar parte da elitista sociedade “Unión Ibero-Americana”, promovida e financiada polo propio marqués de Comillas e que contemplaba entre os seus ideais o da “unión federal ibérica”, ademais de definirse como unha “asociación internacional para las relaciones sociales, económicas, científicas y políticas de España, Portugal y las naciones americanas”. Como representante da Unión en São Paulo, o 3 de febreiro de 1926 saúda “con gran entusiasmo, arribo a tierras brasileñas, del heróico comandante Franco” no pioneiro e histórico Plus Ultra, e aínda sen abandonar a sociedade consignataria que tantos froitos económicos lle tiña producido, pouco a pouco decide ir deixando na man dos seus a dinámica empresarial e comeza a repartir a súa residencia anual entre Santos e Madrid, con estancias temporais na casa petrucia de Riós. “Tuvimos el gusto de saludar en Vigo a nuestro amigo distinguido, don José Pascual -informa en xullo de 1932, Vida Gallega-, patriota verinés que, ya retirado de parte de sus negocios en el Estado de São Paulo, ahora reside ordinarimente en Madrid con su familia”. Pero, como o xerme social aínda lle ardía dentro, en setembro de 1936 aparece como vicepresidente da renovada xunta directiva do Centro Galego de São Paulo, onde se lle perde a pista.