Un bispo no renacer de Ourense

Non entenderiamos a historia de Ourense sen os bispos. Aínda se discute dende cando a cidade ten a cadeira episcopal. Non poucos sosteñen que tal dignidade eclesiástica estaba asentada no s. V. E son afirmacións nada atrevidas, porque Astorga e León, ben cerca, xa tiñan bispos no ano 253 ou 254. Polo momento, a nosa cidade non deu vestixios arqueolóxicos cristiáns certeiros. Hai indicios no s. IV, se ben pouco consistentes, nas escavacións do IES Otero Pedrayo e existen outros restos dos ss. IV-V non lonxe de Ourense. Entre eles, nunha necrópole de Xinzo de Limia, na igrexa de Temes (Lugo) co seu sartego, ou no oratorio de Ouvigo, en Baltar. Os bispos, seguramente dende séculos temperáns e con certeza nos posteriores, desempeñaron un papel esencial que transcende a súa función espiritual para protagonizar feitos políticos e sociais e, en consecuencia, ser actores do desenvolvemento urbanístico. Pouco sabemos do plano da cidade desde finais da etapa romana ata os últimos séculos da Idade Media, cando se erixe a catedral e a urbe experimenta un auxe construtivo. A distribución do casarío e das rúas conservan a súa esencia, aínda hoxe, entre a igrexa da Trindade e a actual Delegación de Facenda. No medievo aconteceron episodios esenciais para a supervivencia de Ourense, ás veces algo esaxerados nos documentos históricos. Aí incluímos o ataque do musulmán Abd Al Aziz Ben Musa en 716. As crónicas do Dean Juan Manuel Bedoya e os escritos do Pai Enrique Flórez, interpretativamente problemáticos, falan da desolación da cidade ata os seus cimentos, “Auriam vero depopulavit usque ad solum”, tanto que o ano 832 aínda estaba en ruínas. Parece que o ataque tamén destruíu a sé episcopal, ata o extremo de que os fieis ourensáns tiveron que ser administrados dende a diocese de Lugo. A finais do s. X, Europa experimenta o que chamamos “renacer urbano do ano mil”, que se manifesta entre os ss. XI e XIII. A documentación histórica reflicte os resultados dese proceso en Ourense. Dela podemos deducir a existencia dun burgo consolidado e urbanisticamente ben desenvolvido no s. XIII. Sen embargo, as escavacións arqueolóxicas son pouco explícitas para os inicios da Idade Media, con evidencias moi dispersas e desafortunadamente incompletas. Por sorte, temos outros datos para datar o comezo da recuperación coa restitución da sé episcopal ourensá no s. XI. E foi o bispo Ederonio en 1071, o mesmo que reedificou en 1084 (ano 1122 da Era Hispánica, que comeza no 38 a.C.) un templo no solar da igrexa de Santa María Nai. Lamentablemente non coñecemos restos arqueolóxicos relacionados cos bispos de Ourense ata este momento. Pero si se fixan, sobre a porta da igrexa que se abre á praza da Madalena, xunto ás escaleiras da rúa do Olvido, hai dúas inscricións. A máis baixa, xusto por riba do lintel, é do s. XVIII e conmemora a edificación da igrexa que agora vemos. Encima dela, protexida por unha pequena cornixa pétrea, loce a do bispo Ederonio. A piadosa inscrición refire, entre poéticas oracións, a edificación dun templo en 1084, que se destruirá en 1717 para levantar a igrexa actual, en 1722. Como ven, un agradable paseo pode transformarse nunha fermosa lección de historia. É a fortuna de habitar unha cidade case bimilenaria na que as etapas históricas se superpoñen desde as súas orixes romanas. Ourense é o compendio de todas elas e nós, os contemporáneos, deixaremos a pegada da época que nos correspondeu vivir. Vaia responsabilidade! Vaia oportunidade!