"Eu de letras e de contas ando máis ben coxo, porén meu caletre, en compensación non para de matinar"
Anda, rapaz, achégate ao meu carón que quero ollar as túas maos brancas de señorito, que mesmo se poderían bicar como as dun cura; mira como están as miñas: levedaron como pans, duras e encalladas de escravas.
Hai nenos, poucos, que foron espertando a unha vida doada, aloumiñados polo doce canto dunha fada madriña nun envurullo de sabas de liño; ao meu carón, pola contra, só ollei a estampa dun destripador de terróns de seara ladeira, papas de fariña miña, poeira de terra ladeira, moito fume e cinsa; testemuña doutros tempos acoutados, intrahistoria de homes ribeiraos de carrelo dobrado, de pescozo de boi, mallado, atrapados polos mandamentos de antano, os eidiños non daban máis de si, só nos quedaba agarrarnos á manda dos nosos devanceiros: gancha, corda, cesto, feixe e mailos camiños que nos levaran fora da chaira na procura de gañar uns pesos –dicía o señor Vitoriano de Mouca (Sacardebois), sentado nunha saca de esparto, pois a pedra espida roe moito o cu, unha tardiña de verán falando co poeta Emilio Araúxo, afincado na miña parroquia dende hai anos co gallo de recoller os derradeiros testemuños da Galicia rural que foi, e que agora xa non é.
“Con dezasete anos, aínda un rapazolo, botei polo mundo trala roda de afiar. Os pais déronnos os camiños para andar, non tiñan daquela outra cousa: dende entón, fun o pai dos meus pais” (testemuño recollido por Emilio Araúxo na “Cinsa do vento, o libro da Ribeira Sacra”).
Onte, coa gancha cavando uns pataos de viña; hoxe, co saco e coa corda de pita na carrexa de feixes de leña; na vendima, rubindo pataos (socalcos) imposibles na ribeira do Sil cestos culeiros ateigados de uvas e, no entretempo, de andaina cos barquillos polas feiras, coa barquilleira ao lombo: “Barquillos de canela para el nene y la nena...”! ganando as petadas de camiños de ferradura cara ás romarías de Triguás, ao santuario das Cadeiras noutra bando do río, nos Milagres ou onde cadrase –contoume con voz pausada, o señor Vitorino de Purdeus na sega da herba do lameiro de Caborriba, que fende polo medio o regato de Senra, ao abeiro da sombra dun carballo, que a gadaña tira moito dun, tralo almorzo de cachelos con iscos, pan e queixo de Zamora, regados coa bota de viño que descansaba ao fresco dunha caldeira.
Estas foron as plumas coas que estiven a escribir liñas nos eidos, engadiu, revirando os dedos engarabitados cara arriba en forma de cunca; corenta anos cumprindo cos mandamentos do ribeirao, como Deus manda, nas xeiras que tocaban na roda do ano: podes ollar os mangos das ferramentas gravados nas palmas das miñas maos, encalladas, recalcou mirándome en fite. Mira nos libros que nesta terra de minifundios non hai futuro, ao lonxe só albisco un horizonte pintado de negro: a vida no agro está comida do demo.
Díxome o teu pai que andas, dálle que dálle, co quebracabezas do latín, no Seminario, que quere ter un fillo cura, que pinta ben nunha casa de avoengo. Eu de letras e de contas ando máis ben coxo, porén o meu caletre, en compensación, non para de matinar: mira que che digo, duns anos a esta parte os tempos non pintan como antes. Non. O outro antonte deume por acudir a confesarme para a misa da Asunción, mais o señor abade, don Feliciano, o cura de Chandrexa, que logo cambiaría de aires noutra banda do océano en compaña da rapaza máis linda da parroquia, vai e espétame así polas boas: “E a min quen me confesa”? Imos cambiar o rol: ti, hoxe, vas facer o papel de cura; eu, de pecador. Escóitame en confesión, son eu quen necesita confesarse, díxome mentres me abría a cancela do confesionario e se arreguizaba de xeonllos perante os meus ollos, pampos.
"Mosteiros, capelas, petos de ánimas, cruceiros –recitaba sen parar coma un papagaio– lugares de rezo e de tormento; salvadores da nosa alma: curas, freires e freiriñas, bispos e beatas, ceos, purgatorios, limbo de xustos e de dindáns, penitencias, autos e infernos: duns anos a esta parte, a xente xa non mira por gañar o ceo; están a percorrer na arañeira da rede e mais nas tribunas e palestras, aires do nordés iconoclastas e laicistas, nas pías da auga bendita dos mosteiros, comen os porcos e beben agora os cans, duns anos a esta parte son un cura agnóstico, por non dicir ateo, outro ‘San Manuel Bueno y Mártir’ (Miguel de Unamuno). A dialéctica da Razón coas obrigas da Fe non casan ben, xa non podo recitar o Credo: ‘Creo na resurrección dos mortos e na vida eterna...’; non, non podo dicir ‘amén’aos debuxos creados pola fantasía do maxín do realismo máxico”.
Disque don Feliciano continúa facendo honor ao seu nome en terras de lonxe. “Pois como che estaba contando, ao final, conseguín a caligrafía dun mestre abrindo regos na terra, dereitos e aliñados, que daba gusto velos –contábame o señor Vitorino de Purdeus (Parada de Sil). Deberes que me deixou a escola dos meus pais cos recantos herdados: abrir regos para a sementeira das patacas e do millo; outros máis pequenos para os nabos; arraxar os arellos dos soutos, antes de pingaren as castañas; as caldeiras, na derrega dos lameiros; a cava, a renda e maila escaravella de oito pataos de viña, ao redor de tres cavaduras ao pé do río; no setembro, cavar a horta para plantar as coias e mais as verzas de Chaves; reguiños para as leitugas, tomates e pementos, no terreo do pozo. Arrincar os cozos das uces, arrombar a terra cara arriba para erguer as toleiras nas searas de centeo dos montes ladeiros, non sexa o demo que veña outro ano de fame.
“Traballei coma un arado nos eidos ciscados como remendos na aba da ribeira do Sil, onde agora medran os silveiros e se acochan os xabarís, aínda que, daquela, había que traballar e saber traballar. A gancha, a fouce, a eixada formaron parte dos meus brazos, agora de vello, condición do escravo, bótoas de menos: ‘un manco que perdeu a súa prótese biónica’, diría un doutor. Parada de Sil, o corazón da Ribeira Sacra.
