Coles, o fogar das razas galegas

As vacas cachena, caldelá, frieiresa, limiá e vianesa; a ovella e a cabra galegas; a galiña de Mos; o cabalo de pura raza galega; o porco celta, e o can de palleiro teñen o seu fogar no fermoso pazo de Fontefiz, no concello de Coles, onde, dende o ano 2000 se ubica o Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia, aínda que a súa relación coa gandaría comezou no 1945, cando se denominaba “Centro de Selección de Ganado Bovino Gallego de Fuentefiz”. O seu director, Cástor Rivero, explica que “a súa finalidade é conservar, recuperar e fomentar as razas domésticas autóctonas de Galicia en perigo de extinción”, e o primeiro programa de recuperación data do ano 91. Neste idílico enclave desenvólvense dous proxectos fundamentais: por unha banda están os coñecidos como rabaños fundacionais, cuxo obxectivo é manter a variabilidade xenética e o soporte básico dos censos de autóctonas nunha época na que eran moi reducidos. “Os animais son dos gandeiros, pero a raza é un patrimonio de todos os galegos”, gústalle dicir a Rivero. En Coles están os fundacionais das cinco razas de vacún e da galiña de Mos. “Dende aquí velamos pola pureza racial para que non se perdan as súas características”, indica. “A evolución deste traballo é moi postiva: pasamos de ter algo máis de cen gandeiros, cunha media de idade de 65 anos, cunha media de vacas de 1,08 por explotación; a ter sobre 400, de 40 anos de media, e 35 vacas por explotación”, indica. No caso das ovellas, pasouse de 30 a máis de 100 gandeiros; en galiña, de 8 a 200. “O número de exemplares e gandeiros multiplicouse por dez dende o inicio”, explica Rivero. Pola outra banda está o banco de xermoplasma, porque “ademais de conservar animales vivos, é necesaria a formación dun banco xenético de dosis de seme e embrións que asegure a supervivencia destas razas”. Exposicións Pero non é a única labor que desenvolven dende o centro, xa que reciben asiduamente visitas de escolares aos que amosan tanto os rabaños coma o laboratorio onde se recollen as mostras de seme. Ademais, contan cunha ampla exposición fotográfica na que hai retratos de estudo de cada unha das razas que están en perigo de extinción. Un proceso laborioso, xa que implicou meter a cabalos pura raza ou a sementais acostumados a estar soltos no monte nun improvisado estudo fotográfico no propio pazo. Rendibilidade O delegado da Xunta en Ourense, Gabriel Alén, visitou onte estas instalacións e incidiu na necesidade de que estas especies sexan rendibles para os gandeiros, porque é unha forma de garantir a súa supervivencia. “O obxectivo é a conservación pura destas razas, pero tamén é necesario o aumento do número de cabezas de gando e de gandeiros que aposten por estas razas”, indicou. Cástor Rivero coincide co delegado e conta que, aínda que semelle contraditorio, “a mellor forma de conservar unha raza en perigo de extinción é comela”. Pero o importante para Rivero non é só a recuperación da raza, senón tamén “da autoestima dos gandeiros galegos”, sobre todo cando van fóra e reciben todo tipo de recoñecementos polo bo traballo que se fai en Galicia en materia de gandaría.