Chegando á igrexa de Santa Baia de Beiro dende o Camiño Real, un home, ao volante do seu tractor, quedaba mirando a longa ringleira de persoas en camisetas negras. Serigrafiada nestas prendas, o reverso dunha carta de Otero Pedrayo á súa muller: un debuxo improvisado do mapa de Galicia, coa capital sita en Trasalba. Para comprender a referencia, temos que retomar esta historia dende o principio, a comezos do século pasado.
No verán de 1926, ano Xacobeo, Otero Pedrayo e Vicente Risco organizaron unha peregrinación a pé ata Compostela como parte das xeiras de estudo e catalogación do patrimonio cultural e material galego, un labor que inciara o Seminario de Estudos Galegos dous meses antes. A madrugada do 8 de xullo dese 1926, Risco e Otero saíron de Ourense cara a capital de Galicia xunto a Lois Feijóo Sánchez, estudante de Medicina, Antonio Sánchez González, mestre en Trasalba, e o xornalista Xavier Pardo Vedía. Sería este último quen asumiría o papel de cronista para inmortalizar a travesía de catro días a “Sant-Yago” (na súa grafía) en “A Nosa Terra”, a publicación das Irmandades da Fala.
Realizaron a marcha polo camiño dos arrieiros, menos transitado, descartando a Vía da Prata á mantenta. A ruta dos peregrinos medievais levaríaos a Amoeiro, ao Carballiño, Irixo, Silleda e, finalmente, Compostela, onde chegaron o 11 de xullo dese 1926.
Case 100 anos despois, as fundacións que gardan da obra e a memoria de Pedrayo, Risco, Castelao e Antón Losada Diéguez organizaron onte a andaina “Camiño de Nós” para rememorar este episodio de antano. Pouco despois de botar a andar, Miguel Anxo Seixas, representando á Fundación Castelao, xa apuntaba que o artista e escritor de Rianxo non participara na sonada aventura, aínda que “non se coñece xustificación algunha”, segundo el.
Falando desta historia secreta, Seixas e Eduardo López, presidente da Fundación Otero Pedrayo, subían a Costiña de Canedo, un nome de retranca para unha pendente que ascende uns 270 metros en dous quilómetros. Hoxe en día a marcha é relativamente fácil porque a vía está asfaltada, pero en tempos da xeración Nós estaba pavimentada con penedos.
A conto da ocasión, López Pereira lembra a infancia como alumno dun dos protagonistas desa peregrinaxe histórica. Nos anos 50, Antonio Sánchez collía un coche de Castromil con destino a Vigo para sortear a costa entre Santa Cruz de Arrabaldo ata a escola de Trasalba, un billete lle saía máis económico co seu soldo de mestre.
Por fin os sendeiristas alcanzaron a Cima da Costa e, tras repoñer líquidos bebendo dunha fonte, abandonaron a ruta xacobea e desviáronse cara a Igrexa de Santa Baia de Beiro, a uns 500 metros. Ao carón do templo, o busto de Basilio Álvarez recibiunos á entrada da casa da Asociación de Veciños de Santa Olaia de Beiro, onde repartiron a ración de chocolate e pan de Cea para rillar ao mediodía.
Coa fame saciada, a investigadora Patricia Arias Chachero, rodeada polas lousas e as lápidas do camposanto de Santa Baia, para dar unha pequena ponencia sobre o “polémico” cura agrarista Basilio Álvarez, que dera homilías nesa parroquia: “Alentou moito aos labregos a que se rebelasen e que deixasen de pagar os diezmos, utilizando moito o púlpito para revolver á xente”.
Ata aquí chegou este xornalista, deixando aos camiñantes continuando a etapa ata Amoeiro. Así, gastando as solas, gozando da natureza cos cinco sentidos e atendendo á historia secreta de cada recuncho, van coñecendo a cultura que quixeron rescatar os literatos. Como escribira Risco no prólogo de “Pelerinaxes I”, de Pedrayo: “A terra d’un débese andar d’a pé”.
