A soidade do felo de Esgos

Na parroquia de Quinta do Monte, en Rocas (Esgos), albíscanse antes os mortos que os vivos. O camposanto coroa a montaña desta aldea na que apenas resisten once veciños, segundo as estatísticas oficiais. “En realidade somos catro ou cinco como moito”, desminte un deles, que sae o paso, con estrañeza, ao ver un coche que non coñece. Neste espello do Ourense envellecido e despoboado, con tres ou catro casas espalladas na paisaxe, Javier Pato loita por conservar as tradicións máis ancestrais. O son dos esquilóns, cando este mozo se converte en felo de Esgos, é o único que retumba no lugar. Mañá serán os persoeiros do Entroido máis madrugadores da provincia: a partir das 9,30 da mañá, os felos que manteñen viva esta costume, erguerán aos veciños dunha ducia de aldeas da contorna. OS ESQUILÓNS “Cando era nova, iamos polo monte adiante a buscar a roupa para disfrazarnos a Esgos porque non había cartos para comprala. Iamos onde as ricas a pedirlle”, lembra Marisa, a nai de Javier. Ela é a encargada de poñerlle a punto o traxe. “Sempre o cosen as nais. Sempre lles toca ás mesmas!”, di Javier. Pantalón branco, unha saia, camisa branca con cintas de cores, un pano nas costas e botas negras. O penúltimo en poñerse é o cinto cos esquilóns. “Aquí non son chocas”, puntualiza o felo. O último que se coloca é unha máscara alongada. “Son caretas de cartón e cada un adórnaas como quere, normalmente con motivos animais. Penso que como imitación doutros entroidos”. “Cando era nova, iamos polo monte e pediamoslle ás ricas roupa para disfrazarnos, porque non había cartos” Javi ensaia coa aldea baleira, frente ao cemiterio que se apodera da paisaxe. O felo vai facendo soar os esquilóns mentres camiña aos choutos. Os únicos espectadores -igual de estrañados que o veciño que sae ao paso- son os cans e as galiñas da aldea. “Agora xa queda moi pouquiña xente nas aldeas, pero nos últimos anos creouse unha asociación para tentar recuperar estas tradicións. Antes, algunha xente tíñalle medo á figura do felo. Pero agora somos ben recibidos, á xente gústalle que vaias. Saen ás ventás, saúdan e déixanche a merenda na palleira ou no medio da aldea”. Noutros tempos, os felos recibían nas casas dos veciños ovos, chourizos e outros produtos da matanza do porco. Tamén cartos. Pero os tempos cambian. “Agora case non hai matanzas, pero hai xente que ata che dá ovos comprados. Antes xuntábanse 200 ou 300 ovos, levábanse a un restaurante e facíanchos. Comías durante tres días tortilla, patacas… E ao veciño que non che daba nada, entrábaslle ao galiñeiro e levábaslle os ovos ou ao fumeiro e levábaslle os chourizos”, lembra Javi. Os veciños que viven nas aldeas de Esgos aínda dan cartos. “Co diñeiro que xuntamos, a asociación vai facendo cousas. Gustaríanos potenciar todo o ano o felo de Esgos e darnos a coñecer máis. Agora apetécenos ir a outros sitios, xa fomos a varias mascaradas”, di Javier, que mañá visitará aos veciños xunto a unha ducia de felos. Algún, moi pequeno. “Si que hai relevo xeracional, hai moitos nenos. Esperemos que se animen a continuar”. Falta en escena a Madama, o persoeiro de muller ben vista e engalanada que acompaña tradicionalmente ao felo. Aínda que, nos tempos que corren, os felos tamén poden ser mulleres. Felos e madamas viaxarán polas aldeas de Esgos, facendo soar o Entroido que non morre.