Contáballes o outro día do mariñeiro portugués de antepasados galegos Gaspar de Lemos, e como lle puxera a esta baía marabillosa na que estou o nome de Ría de Xaneiro en 1501. Pois ben, o tal Gaspar xa estivera en América o ano anterior, integrado na inmensa frota comandada por Pedro Álvarez Cabral, que de camiño á India topara –parece que non por casual- Brasil. Resulta que daquela descuberta temos unha noticia fermosísima dada por un case galego – Pero Vaz de Caminha- redactada en forma de carta ao Rei Manuel I de Portugal e levada a Portugal polo propio Gaspar de Lemos nun correo especial a Lisboa para dar conta da descuberta e que se separou da frota que seguiu camiño á India. O pobre Pero Vaz de Camiña, que non acompañou a carta, por levar o encargo de ser na India, tivo peor sorte cás súas letras: morreu ao pouco de chegar nun ataque musulmán contra a frota portuguesa.
En fin, a carta é ben fermosa. Escrita nun galego-portugués (daquela non esgallara a árbore) precioso e retranqueiro, está publicada coa lectura en luso actual en vez de respectando as formas vellas. Por exemplo, en vez de “capitam” como se le no orixinal, aparece sempre nas edicións como “capitao”. E así, todo.
E hai un fragmento que me resulta especialmente simpático. A presenza dun gaiteiro que aparece alegrando a vida dos mariñeiros e, despois, clave no éxito da relación cos indíxenas. Nun momento, o capitán Pedro Álvarez Cabral decide achegarse á terra e aos indíxenas. Da outra parte da foz dun río onde estaban fondeados (preto de Salvador de Bahía) ven como “andaban moitos deles danzando e folgando, uns diante dos outros, sen se tomaren polas mans. E facíano ben. Pasou entón alén do río, Diego Días (...) que é home gracioso e de pracer e levou consigo un gaiteiro noso con súa gaita. E meteuse con eles a danzar, tomándoos polas mans, e eles folgaban e rían e andaban con ele moito ben ao son da gaita. Despois de danzaren fíxolles alí andando no chan, moitas voltas lixeiras, e salto real, do que eles se espantaban e rían e folgaban moito. E con canto aquilo moito os segurou e afagou, tomaban logo unha esquiveza como de animais monteses, e fóronse para a cima”.
Ou sexa que unha cousa é botar unhas risas e divertirse un pouco e outra é fiarse de todo. E dado como foi a cousa, razón non lles había faltar a esa “esquiveza”.
Non sei se Carlos Núñez, tan ourensán, tan gaiteiro e tan filobrasileiro saberá desta historia. Xa me gustaría ter vagar e remexer no arquivo da Torre do Tombo en Lisboa para topar o nome dese primeiro gaiteiro en terra americana. Os historiadores portugueses dan por descontado que era unha gaita galega. Será ou non. De momento pois, xa sabemos que o primeiro viño en América é o de Ribadavia –polas averiguacións de Francisco de Bobadilla en 1500 sobre os abusos de Colón das que lles falei noutra ocasión- e que o primeiro instrumento musical que viaxou foi a gaita, por Pero Vaz de Caminha. Non me estraña que os galegos emigraran para esas partes en vez de para outras. Viño do Ribeiro e gaitas na fundación dese mundo... non é mala cousa, non.
