Debía correr o ano do Noso Señor de mil novecentos oitenta e algo e eu, por tema de estudos na Universidade, andaba a facer un traballo sobre o que noutrora fora o mosteiro de San Miguel de Bóveda, en Amoeiro. Daquela era a casa de Faustino, o fillo do último caseiro do que fora convento. Logo da desamortización do XIX, a familia Mascareñas fixérase coa rendas e co edificio, e despois da extinción dos foros, alá nos mediados dos anos vinte do século pasado, a propiedade entrara en situación de práctico abandono. A historia fora bastante simple. Este pequeno mosteiro cisterciense feminino fundado onde houbera un cenobio prerrománico -cuxos restos rescatou Juan Carlos Rivas para o Museo-, logo da fundación en 1068 e esplendor no XII-XV, pasou a ser unha granxa, un priorato -como se chama hoxe o núcleo de poboación no que se asenta- do mosteiro de San Clodio.
En época barroca tivo obras que converteron as naves en vivendas para os frades, trasladaron o tímpano de Sansón e o león da portada sur, e unhas columnas e capiteis do interior das naves a unhas casas en Turei, e quedara a fermosa ábsida exagonal como capela. Sobre os dereitos a misar nela e o seu control houbo un certo contencioso porque unha vez adquirida a propiedade polo familia dos caseiros, o párroco de San Paio de Bóveda (Amoeiro) invocou uns supostos dereitos que o asistirían, cousa que nunca fixera cando era dos Mascareñas. O caso é que, ofendido Faustino e moi mal aconsellado, a solución veu da man de Fermín Chaparro: daquela -1949, creo- uns barrenos situados no medio da capela fixeron que saltase polos aires. Filosofía palleira de “morto o can acabou a rabia”.
Os restos decorados -mesulas, columnas, capiteis, remates...—usounos o propio Fermín nos balcóns da súa casa de Lodeirós, en Vilar de Astrés, e un dos arcos exteriores e as pilastras do arco de triunfo de acceso á ábsida foron recolocadas como disparatada porta de entrada ao anticuario Ros, na avenida de Zamora, 130, de Ourense. O estragador proporcionounos daquela a única foto que se conservaba da ábsida aínda en pé, e que publicamos nas VIII Xornadas de Historia de Ourense que organizaba o profesor De Juana, no Ateneo, a mediados dos noventa. Ambos estaban arrepentidos da “solución final”.
O caso é que percorrendo as cortes do caserón, dei coa lápida mortuoria de Fernando Oduáriz, falecido en 1069, da familia dos fundadores. E buscando datos do mesmo, vin no catálogo dos documentos da Catedral de Ourense, de Duro Peña, a noticia de que o seu testamento estaba alí. Total, que fun ao Arquivo da Catedral, conteille a don Emilio o asunto, buscou o documento, sentou á máquina de escribir e transcribiumo. O certo é que subindo unhas escadas de madeira que renxían de madeira que me levaban ás salas de arquivo, tiven a impresión de que entraba na película “El nombre de la rosa” e estaba perante un home sabio, xeneroso e escuro que vivía para os seus documentos.
O Arquivo da Catedral de Ourense é un dos monumentos principais do noso pasado histórico. Non é algo que só afecte á Igrexa Católica -a quen lle debemos agradecer a súa conservación ao longo destes mil anos- senón incumbe a toda a historia de Ourense, Galicia e España. Por iso deben as institucións todas esforzarse en coidar ao máximo tamén esta xoia. Non é cousa de construír unhas instalacións tan magníficas como desescaladas para Arquivo Histórico Provincial e deixar que se derrame a documentación do Arquivo Catedralicio. Toda a miña simpatía e apoio a don Luís Manuel Cuña, actual responsable do mesmo.
Nota de rectificación:
En relación con el artículo de opinión publicado bajo el título "Unha visita ao arquivo catedralicio" y firmado por Afonso Vázquez Monxardín, aclarar que a petición de la familia del aludido, publicamos el siguiente texto: "Nunca el fallecido D. Fermín Vázquez Blanco (“Chaparro”) puso ningún barreno en la capilla de San Paio de Boveda (Amoeiro), las ménsulas y columnas a las que se refiere el artículo fueron compradas legalmente a la iglesia católica por la madre de D. Fermín Vázquez Blanco (“Chaparro”) estando catalogadas por Patrimonio formando parte integrante del Pazo de la Bouza sito en A Bouza, Vilar das Tres, Orense, pudiendo ser visitadas por cualquier persona interesada en el estudio de las mismas".
