Non recordo se lles teño falado moito de Schnitzler, de Arthur Schnitzler, o neurólogo e psiquiatra vienés, novelista e dramaturgo, amigo que foi de Sigmund Freud. En tempos fun moi devoto del, da súa obra, da de Schnitzler, tamén da de Freud, claro, pero ambas as dúas devocións foron cedendo, facéndoo do mesmo xeito que lle sucede a tódalas devocións: que as vas abandonado según se che vai alongando a vida. O mesmo que tamén sucede coa túa autodevoción, esa cegueira que se che quita cos anos.
Sen embargo, de vez en cando, do mesmo xeito que recupero a devoción por min mesmo, torno á que sinto por Schnitzler, pola súa obra, e regreso á súa lectura no que debe constituír todo un exercicio de melancolía. Sucédeme, con máis frecuencia da desexable, cando me poño a ler as novidades literarias que me van chegando. Estas chegan, unhas veces, a través das críticas ou recomendacións que leo non xornais; outras como consecuencia das recomendacións que me fan os meus amigos.
Confeso que me guío máis das recomendacións dos amigos ca das suxestións dos críticos. As destes, as dos críticos, adoitan estar guiadas por indicacións recibidas mercé á pertenza da editorial ó mesmo grupo que o xornal no que figuran, mentres cas dos amigos débense a criterios propios expresados sen os condicionamentos, comprensibles e mesmo diría que desculpables, que padecen os anteriores. O problema é o reducido ámbito de influenza da opinión dos meus amigos e a excesiva anuencia que se deriva da difusión do segundo dos métodos comentados.
Neses momentos, os relacionados cos camiños que lles comento, é cando me entra a melancolía, comprobo que nada ou pouco teña que ver co experimentalismo literario actual, por chamarlle dalgún xeito, e aí chegado boto man da biblioteca. Foi así como nada máis abrir as páxinas do libro din de fociños co parágrafo de Schnitzler que non me vou privar de llo reproducir a vostedes; tamén, dado o improbable caso, pra xeral coñecimento. Advírtoo así porque eu son da confraría dos que cree que un novelista, que un poeta ou que calquera que por tal se teña, ten que se valer da palabra se ten a intención de comunicar algo, de dicir algo. Cada vez que afronte ese feito, sempre, sempre, estará experimentando, sempre estará ocupado nun seu propio e intransferible experimentalismo; ou sexa, na súa propia capacidade de expresar aquilo que lle proe ou que lle acaricia dentro.
E que di Schnitzler? Di que todo poeta, se é que o é de verdade, é realista e idealista, impresionista e tamén expresionista, naturalista e simbolista, todo ó mesmo tempo. Por decontado, según o seu temperamento, según as súas inclinacións, a súa época e mailo ambiente que o rodee, ha predominar unha desas visións do mundo e do arte. Pero se algunha delas se impón en detrimento das outras, ou atrofia por enteiro á súa complementaria, o diagnóstico é claro: falta de talento e de substancia.
Intúo o escaso eco que tales afirmacións han suscitar nos nosos máis novos literatos e que o mesmo poden causar algunha que outra irritación, pero que lle imos facer. Teremos que agardar a que sexan vellos e sobrevivan ó camiño que están emprendendo agora e poidan chegar a valorar debidamente as palabras de Mao Zedóng, si, do autor do “Libro Roxo”, o que os maoístas do 68 amosaban coma se fosen xedeóns axitando a Biblia. Tratábanse dunhas palabras nas que afirmaba que a revolución está na forma. Falaba así a propósito da literatura, non da política, pois seica el tamén era poeta.
É nesa forma, nesa forma literaria, na que coido eu que Schnitzler nos advirte de que poden é mesmo deben predominar os ambientes, as formacións, as inclinacións de cada un dos escritores, pois cada tempo teu o seu clima, crea a súa paisaxe ou reelabora os seus mitos. Se un recorda as aventuras de Superman, un dos heroes do noso tempo que tanto axudou a conformar o imaxinario colectivo da miña e máis das xeneracións próximas a ela, darase conta do paralelismo existente entre el e maila figura de Xesús de Nazaret. Enténdase isto na concepción narratolóxica e non na teolóxica, non vaia ser o demo que alguén se nos confunda... e nos confunda. Clark Kent baixa do ceo, fillo de pai celestial, medra con pais que o adoptan e o crían durante anos ata que, xa home feito, aboia á tona da vida pública e comeza a facer milagres.
A historia humana pode que non sempre sexa mesma, malia que parecer o pareza, pero o que si é sempre a mesma é a condición humana e isto non o van cambiar os escritores, nin tampouco e contra toda sospeita ou afirmación en tal sentido, o van facer os poetas. Oxalá fose así, porque sería moi doado e mesmo sinxelo. Ós pobos, ós seres humanos, non os moven os poetas senón outro tipo de seres e de realidades moito máis obscenas e, en tantas ocasións, excesivamente crueis.
Tornando a Schnitzler, a quen en realidade non abandonamos todo ó longo desta páxina e desta hora de hoxe, os escritores, algo máis os poetas, isto é certo, non posúen as palabras. Son elas, as palabras, as que xogan coas súas mentes, non as súas mentes as que xogan coas palabras. Estas fano bailando no interior dos seus espíritos e só os poetas son quen de separar unha do baile, de arredala das outras pra dotala dunha intensidade da que antes carecía e que só o tempo, a realidade ambiente, o ánimo colectivo (se é que alguén sabe o que ven sendo este en realidade) é quen de prestarlle un significante máis intenso do que anteriormente posuía; logo, xa o tempo se encargará de deterioralo, de facerlle perder forza. Unha forza que, de novo o tempo, pode volver darlle. Por iso os poetas son tan guadiánicos, van e veñen, ocúltanse e resplandecen; por iso son faros e guían; se non se ocultan e destellan alternativamente non son faros senón farois. Trátase no fondo do ciclo eterno das cousas, da loita eterna, tamén do esforzo inútil, pois todo recomeza sempre. Élles como a pescadiña que se morde a cola ou, se así o prefiren, coma o uróboro.
