En San Petersburgo, antano Petrogrado, pero tamén Leningrado -que afán o do ser humano en ignorar a historia, en negala, en diluíla- hai unha catedral tipicamente rusa, é dicir, coas súas cúpulas de bulbo e coas súas cores que ós nosos ollos resultan algo rechamantes. A igrexa está mesmo ó pe dun dos canais que atravesan a cidade. Chámase de San Salvador Enriba do Sangue en recordo de que alí mesmo foi onde asasinaron a un zar, non sei a cal deles. Durante o tempo soviético foi establecida nela unha facultade universitaria, científica; pero teño pra min que tamén algo literaria pois nela se estudaban cientificamente todas as probas dadas a cerca da existencia de Deus a fin de poder concluír a súa inexistencia. Contaba Carlos Casares, a quen lle pesaron durante toda a súa vida, prematuramente extinta, os anos transcorridos no seminario diocesano de Ourense, fundado que fora por monseñor Temiño, que Gagarin, o primeiro astronauta, afirmara que non vira a deus ningún cando navegou polo espazo exterior e regresou sen telo nin sequera avistado, o que foi considerado coma unha proba máis da súa inexistencia.
Cando eu era rapaz e ía ó Instituto do Posío, o padre Legísima explicábanos a aquilo da causa encausada, xunto coas outras catro vías de Tomás de Aquino, que disque demostraban a existencia dese Ser Supremo. Unha delas era a conciencia de deus, a intuición universal del, existente en toda poboación humana. A min esa intuición non me demostraba nada. Se acaso o espírito de supervivencia da nosa especie, da especie humana, a tan cruel e atemorizada. Logo fun medrando e lendo, lendo e medrando, ata chegar a topar cunha afirmación que se me antolla produto dunha mente lúcida: a de que, non a intuición de deus, pero si a capacidade de dubidar del, de dubidar da súa existencia, constitúe unha maior e millor proba da súa existencia que a anterior. Non sei que pensarían os soviéticos de ter lido a Schnitzler e valorar a súa conclusión.
José Paz
Segundo se achegue o San Andrés, cando o viño novo vello é, faremos magostos e beberemos viño tinto coas castañas recén asadas, pero antes delo visitaremos os camposantos, sen que os nenos fagan colares con elas, como se facían antes; zonchos, chamábanse. Había sitios nos que se facían cocendo previamente as castañas para poder enxergalas, unhas noutras, como se foran doas dun rosario ou elos dunha cadea. Os nenos, máis as nenas, ían ó camposanto con elas e logo as ían repartindo dunha nunha entre a xentes porque, cada castaña comida, implicaba a saída dun ánima do Purgatorio. Iso foi antes de que un papa nos dixera que o Purgatorio non era un lugar, senón un estado e de que o seu sucesor afirmase que non, que era un lugar, non un estado; ou sexa que a súa xeografía era física e non mental como afirmara o anterior. Evidentemente a inxesta de castañas non sei se serviría o mesmo nos dous casos.
O certo é que segundo se acercan estas datas -estamos xa a dúas semanas delas- uns vanse dispondo a recorrer a que un parente meu chamaba a ruta do crisantemo e outros imos regresando ás nosas vellas teimas, aquelas que ocuparon as nosas mocidades e que aínda hoxe han regresar coma sombras que sempre nos asombran, tornando ós nosos cabezais e a veces facéndonos mofa.
Chegado o caso eu releo a Schnitzler. Como lle sucedía el, nin a máis honesta das conviccións meréceme o máis mínimo respecto se non me parece honesta a causa á que di servir. Como el entendeu, entendo eu que o único que proba un martirio, non é a verdade dunha fe, senón a intensidade dela. Como el pensaba penso eu que por elevada que sexa unha fe, por moi alto sexa aquilo ó que se dirixa, comparada que sexa esa elevación coa do infinito, esa fe está tan lonxe de Deus como pode estalo a dúbida.
Sen embargo tamén estou convencido, como el o estaba e así nolo fixo saber, que se no mundo só existisen escépticos e non existise ningún crente, a dúbida perdería o seu sentido e non habería máis remedio que chamarlle fe a esa dúbida produto do escepticismo xeneralizado.
Exprésome así, máis ou menos así, cada vez que é chegado este tempo que nos aproxima ó Día de Defuntos e un quere ou necesita querer, ou non é quen de evitar crer, que, nalgures, repousa o vixiante espírito dos nosos seres máis amados de xeito que, como segue dicindo Schnitzler quen cre nun deus, rézalle; e quen o sabe traballa. Acaso sexa o seu un intento de se achegar a El e con El a eses espíritos que desexamos saber que están agardando por nós pra dotar á vida dese sentido que tan a miúdo descoñecemos, ignoramos ou imprudentemente procuramos esquecer.
O problema é que, coma os zonchos, os mortos tenden ó esvaecemento, a desaparición da nosa conciencia colectiva; e que será de nós cando se ausenten, cando perdan esa presenza que os galegos sempre lle recoñecemos ás ánimas? Non o sei. Pero imaxínoo. Carmelo Lisón Tolosana deixou constancia expresa nos seus libros da realidade que habitamos os que hoxe somos de obra da década dos setenta anos, e aínda outros máis novos. Haberá que reler os vellos textos do antropólogo, percorrer as súas páxinas coma se fosen as doas dun rosario non pra revivir as vellas crenzas, pero si pra saber delas do mesmo xeito no que algúns saben a Deus.
É así como vai chegando o mes de santos. Na costa de Pontevedra, os loureiros, que noutros lugares son chamados furanchos, anuncian a abundancia de viño vello e a conveniencia de que sexa compartido cos veciños e alí acoden eles levando sardiñas ou chourizos, pan ou calquera outra cousa que axude á inxesta líquida. Eu non teño senón inquedanzas vellas que, non sei se con moito acerto, intento compartir con vostedes. Á fin e ó cabo todos nós estamos feitos da mesma pasta. Esa que envolve a esa alma que, como lle sucede ó barro mortal que envolve a alma e cantou Rosalía, non hai cristián que o entenda. De aí as miñas deficiencias.
