A nosa terra é tan ácida, tanto, que todo canto ela cobre vai desaparecendo, vai fundíndose nela, de xeito que non é doado atopar restos orgánicos do pasado que nos permitan sinalar feitos, coñecer situacións pretéritas e todo se nos vai nunha imaxinación colectiva que, cousas da vida, moito ten que ver coa acidez á que nos referiamos. Pasado un tempo, todo desaparece. E amén. Hai que recomezar unha vez máis e, así, ata a consumación dos séculos. Estamos recomezando sempre. Sómoslle así.
As xentes da miña idade poden recordar como nos seus entornos había petos de ánimas e cruceiros e se indignar cada vez que constata a desaparición dos máis deles. No meu caso podo dicir que hai anos que non me tropezo cun peto e que cada día que pasa vexo menos cruceiros. Os cruceiros, esas antas que o crucifixo cristianizou pero que seguiron indicando, durante séculos e séculos, as encrucilladas, as lindes outrora tribais, logo parroquiais, agora xa nin se sabe; nin aldeas quedan; as parroquias, as tribos se o prefiren, abeiraron as estradas e déronlle o lombo a realidades milenarias.
Non serei eu quen diga que, isto que se sinala, sexa bo ou malo. Xente haberá á que lle pareza ben e sen dúbida que outra haberá á que lle pareza moi mal e, por tanto, sexa algo malo a perda de referencias seculares que nos permitiron chegar onde hoxe estamos. Porén eu si serei quen diga que a min iso non me gusta nada; nin moito nin pouco, nada. Sucédeme o mesmo coa lingua que falamos.
Hai uns días formulei dúas preguntas que suscitaron algunhas respostas; de amigos unhas; non direi que de inimigos as demais todas, pero si contrarias todas elas: os idiomas evolucionan e ó facelo transfórmanse. Non deixan de ter razón, pero hai que ter en conta que, ó facelo así, unhas veces milloran e outras empobrécense.
Estando no medio e medio de tales consideracións lin a boa nova da aparición dunha novela e, por estar escrita por persoa que admiro, fun mercala de contado. A casa editora na contracapa sinálaa como “sublime”, como unha novela “sublime”, case que nada. Hailles eloxios que matan. Con todo comecei a lela coa fruición que ha ser doado imaxinar. Fíxeno así, en plena recepción de wasaps e tuits, tamén de e-mails (e non cito máis: con mencionar estes xa se pode imaxinar o lector por onde pode que nos chova) de xeito que me deu por cismar de novo nas preguntas que motivaron respostas nun sentido e noutro, como non podería ser menos.
As preguntas vounas repetir, con permiso daqueles que aínda as recorden. Fálase hoxe máis ou menos galego que hai corenta anos? esa a primeira; e máis rico o idioma que falamos hoxe que o que utilizabamos hai corenta anos? esa era a segunda en producir proídos daqueles que hoxe xa se chaman escozores.
As respostas a tales cuestións entendo eu que amolan bastante. Falase moito menos en galego, falase un galego tan invadido e tan contaminado polo castelán que poderiamos dicir del que se estea dialectalizando. Se é que xa non o está. Algo non debemos estar facendo ben. Acaso a razón estea en función dese “sentidiño” do que tamén falamos eiquí non hai nada e que a min comeza a irritarme. O sentidiño e ó tempo a convocatoria a que sigamos practicándoo. Mala centella o confunda.
A partires de tales consideracións seguín lendo a novela que, primeiro caso que eu coñezo, a propia editorial responsable da súa publicación cualificou de sublime, nada menos, tal e como xa lles dixen. Sublime non sei se o é malia que, por se acaso, botei man da lectura do que o falso Longino deixou escrito, alá polo primeiro século d.C. segundo tódolos indicios e segundo entenden os que optan por tal século e non polo segundo, nin polo terceiro.
Certamente, esta obra, cualificada de sublime é senón exactamente sublime si, cando menos, unha novela de moi amplo espectro e calidade que nos leva a preguntarnos que cantidade de lectores acadara a culminar a súa lectura dada a linguaxe, escasamente contaminada polo castelán, hoxe xa hexemónico na nosa sociedade. Por iso debo matizar a pregunta formulada sinalando que escribimos cada vez millor galego, pero falamos en moito peor galego que hai eses corenta anos mentres comprobamos como os lectores nos indican que teñen que ler co dicionario a man para comprender expresións que hai nada eran de uso común.
Sei onde me estou metendo. Hai anos mantiven, con certa frecuencia, a discusión pertinente cun vello e recordado amigo que me induciu, as veces vexo que con pouco éxito, a botar man do sentidiño pra me facer entender polos lectores. Hai que facilitarlles a lecturas se queremos que a frecuenten, dicía e algunha razón non lle faltaba.
Era eu, entón, partidario de non facer concesións nese sentido. Debo dicir que sígoo sendo. Non somos os escritores os que temos que rebaixar, que empobrecer o noso léxico pra que se nos entenda. A responsabilidade de que a xente lea e comprenda o que le compételle ós profesores e, antes ca eles, ós plans de estudio pertinentemente elaborados.
Pénsoo así porque sigo tendo a convicción de que temos unha gran literatura, como acabou por lle suceder á latina, cun exiguo número de lectores parello ó de moitos menos falantes dos que cabería esperar.
Da responsabilidade que atinxe ós políticos que promulgan leis e tamén a quen ocupan as máis altas institucións culturais deste país de terras ácidas e corrosivas, auto espoliada en máis ocasións das necesarias, a ver se falan outros. Pero primeiro que respondan ás dúas preguntas formuladas: falámolo máis e falámolo millor ou a curva é descendente por moito que tanta autoridade se amose satisfeita do traballo desenvolvido e nesas e non noutras son nas que andamos.
