Non recordo con precisión, millor dito, non recordo se hai unha semana ou dúas, fixen eiquí algunha referencia á árbore da vida. Pode que si. Tamén pode que non. Sonlle cousas propias da síndrome da API (a puñeteira idade) e a min, non sei porque, gústame moito presumir dela; como se chegar a vello fose unha fazaña. O mesmo o é, dados os tempos que corren.
Do que si gardo recordo é de ter feito unha mención ó “Libro de las horas” de Vicente Risco. Gárdoo a man porque, de contado, mentres estaba escribindo, levanteime e fun correndo buscalo ós andeis nos que repousan os libros máis amados. Alí estaba. Tróuxeno comigo e eiquí está, ó meu carón, enriba do taboleiro que soporta o ordenador e de paso os meus brazos decote pousados enriba del.
O caso é que, unha vez máis, volvín releelo. Non consigo recordalo de memoria. Cada vez que remato un dos artigos que garda, en vez de memorizalo, abandónome a saborealo, a deixarme invadir polas sensacións e os pensamentos suscitados por esa lectura, tamén polas emocións. Non vexo porque razón negalo. Agora acabo de ler un deses artigos, un dos máis curtiños. O titulado “El arbol”.
Na igrexa betanceira que garda o sepulcro do Andrade que repousa enriba dos lombos dun xabarín e máis dun oso, insculpido na parede, do lado do evanxeo, hai unha árbore da vida e, cerca dela, tamén está a figura dunha vaca que, coido que sen dúbida, pode ser a vaca astral. Velaí como grazas a esa árbore, grazas a esa vaca e grazas tamén ó Pantocrator rodeado da améndoa mística, mentres o Cristo Maxestade nos abenzoa sen abandonar o asana que adoptou grazas a unha influenza que chegou ata o mesmo Don Vicente, podemos entender a este; velaí como falando da árbore, desa árbore, Risco nos está a falar tamén de nós, non sei se de todos nós, os inadaptados, ou se tamén de todos os que si se acomodan a un tempo que o mestre ourensán seguro que non desexou en toda a súa vida.
Esta nosa é unha terra de árbores e vacas. Castelao debuxou a Galiza coma unha vaca muxida por moitos, mantida por poucos, dando o leite que outros aproveitaban fóra das nosas lindes, fóra dos pasteiros dos que a vaca se nutría. Logo, de novo Castelao, escribiu unha peciña curta na que unha familia campesiña chora na corte a morte dunha vaca mentres a xente do patio de butacas se esmendrella de risa; de seguido, na segunda escena da peza unha familia de posibles chora a morte dun canciño, deses poucos menos que de xoguete, mentres a xente do galiñeiro celebra a nova traxedia tamén a gargalladas. Non sei se antes ou despois, Castelao escribiu tamén a historia do negriño Panchito, falando do amor á Terra e de como este pode invadir os corazóns das xentes que nunca sospeitaron que acabarían por se sentir galegos.
Leo o artigo de Risco que fala da árbore e, contra toda costume, busco algún no que fale da vaca e atópoo. Titulase “Pido perdón a la vaca”. Pídello porque nun artigo anterior utilizou a súa figura pra nos explicar, póñanse naqueles anos, a pintura abstracta. Cando Castelao andou por Europa poñéndose ó día grazas a unha beca, non entendeu nada ou apenas nada, da arte que daquela defendían as vangardas.
Non sei en que ano escribiu Risco o artigo ó que me refiro. “El libro de las horas” é unha recompilación deles, pero veñen sen datar; tan só o autor nos advirte no prólogo que foron escritos entre o 1939 e o 1951... naqueles anos.
Non recordo se a primeira beca da Junta de Ampliación de Estudios que lle permitiu a Castelao darse un paseiño por Europa adiante e escribir o seu “Diario 1921” é moi anterior a outra máis que tamén lle otorgou a mesma JAE, pero xuraría que igual si, que o mesmo media un espazo de dez anos. Pero ó que ía: Castelao non percibe coa claridade coa que o faría Risco, tampouco coa sensibilidade que daquela Risco xa exhibía, os camiños que segue a Arte do seu tempo.
Risco si os percibe e os analiza sen deixar de ter os pes na Terra, na Terra prá que escribiu a súa “Teoría do Nacionalismo Galego” que non é unha Biblia, certamente, pero que aínda está aí e aínda alimenta soños.
No ano no que foi escrito “Pido perdón a la vaca”, Risco, que ilustrou cos seus propios debuxos o libro do que vimos falando, fixo figurar o dunha vaca xusto embaixo do parágrafo final do seu escrito. Non sei se tería a vaca astral na súa cabeza, nese momento, pero xuraría que si, que si a tiña; nese e máis en moitos outros momentos ata o xusto remate dos seus días. Pero intúo que esa vaca astral si o sería; en calquera caso, trátase sempre dunha vaca astral galega. Ata diría eu ca do debuxo é de raza cachena, a dos fermosos cornos en forma de lira.
Non deixa der ser curioso como a uns se lles gaba en virtude das súas crenzas, mentres que a outros se lles condena en razón das que lles son propias sen ter en conta nin ás persoas, nin ás obras que deixan feitas. Tan reprobable é deostar a un intelectual de esquerdas en razón do sistema de ideas que profesa como facelo cun de dereitas aproveitando a fe na que cree ou na opción política que con todo dereito escolla. Hai que volver ler a Risco ós seus árbores e ás súas vacas pastando nas lindes dos lameiros.
